Хатуу хог хаягдал нь байгалийн гаралтай болон хүний үйл ажиллагааны үр дүнд үүссэн, хатуу төлөвт байгаа хаягдлуудыг хэлнэ. Эдгээр хаягдлууд нь гараар барихад ч болдог, боловсруулахад илүү хялбар байдаг ч зарим нь аюултай байж болзошгүй. Хатуу хог хаягдлыг зөв зохицуулах нь байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөллийг багасгахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.
1. Хатуу хог хаягдлын ангилал
1.1. Аюулгүй хатуу хог хаягдал
Эдгээр хаягдлууд нь байгальд эрсдэл учруулахгүй, хялбар устгагддаг байдаг.
Төрлүүд:
- Барилгын хог хаягдал: Тоосго, бетон, мод, шил, металл, төмөр, төмөр бетон, гипс.
- Хөдөө аж ахуйн хаягдал: Үртэс, сүрэл, малын өтөг бууц.
- Аж үйлдвэрийн хог хаягдал: Хуванцар, шил, металл, картон, хүнд металлын үлдэгдэл (хэрвээ аюулгүй бол).
- Цаас, картон: Хуучин сонин, сэтгүүл, картон хайрцаг.
1.2. Аюултай хатуу хог хаягдал
Эдгээр хаягдал нь химийн бодис, хүнд металл агуулж болзошгүй бөгөөд хүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлж, байгаль орчинд бохирдол үүсгэдэг.
Төрлүүд:
- Химийн хог хаягдал: Будаг, лак, уусгагч, хүчил, шүлт, химийн бодис.
- Хүнд металл агуулсан хаягдал: Хар тугалга, мөнгөн ус, кадми, никель, зэс.
- Электрон хаягдал (E-Waste): Хуучин компьютерууд, гар утас, телевизор, цахилгаан хэрэгсэл, зай, аккумулятор.
2. Хатуу хог хаягдлын байгаль орчинд үзүүлэх нөлөө
Хатуу хог хаягдал нь хэрхэн зохицуулж, устгаж байгаагаас хамааран байгаль орчинд хэр их хохирол учруулахыг тодорхойлно.
2.1. Усан бохирдол
Хатуу хог хаягдал нь хөрсөнд хадгалагдсанаар усны эх үүсвэрүүд рүү орж, усны бохирдол үүсгэдэг. Химийн хортой бодисууд болон хүнд металл агуулсан хаягдал усны системд нэвтэрч, амьтан, ургамалд хортой нөлөө үзүүлж болзошгүй.
2.2. Хөрсний бохирдол
Хатуу хог хаягдал нь тогтмол хаягддаг, нийлэг хаягдлын хэсгүүд нь устахад олон жил шаарддаг. Үүний улмаас хөрс бохирдож, ургамал, малын эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлдэг. Зарим хаягдлууд нь хортой химийн бодисууд агуулах бөгөөд энэ нь хөрсөнд хуримтлагдаж, хүлэмжийн хийн ялгаруулалт нэмэгддэг.
2.3. Агаарын бохирдол
Хатуу хог хаягдлыг шатаах нь агаарын бохирдлыг нэмэгдүүлдэг. Зарим хатуу хог хаягдал нь ил задгай шатаах үед хорт хий, тоосонцор гарч, хүний эрүүл мэндэд аюултай болдог. Тухайлбал, полиэтилен, хуванцар зэрэг материалууд шатаахад хорт утаа гаргадаг.
3. Хатуу хог хаягдлыг зохицуулах арга зам
Хатуу хог хаягдлыг зөв зохицуулах нь байгаль орчныг хамгаалахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.
3.1. Хог хаягдлыг ангилах
- Аюултай хог хаягдлыг тусгаарлах – Химийн хаягдал, электрон хаягдал, хүнд металл агуулсан хогийг тусад нь цуглуулж, зөв устгах.
- Аюулгүй хог хаягдлыг ялгах – Барилгын хаягдал, цаас, картон, хуванцар, металл зэрэг материалыг ангилах, дахин боловсруулах боломжтой бол дахин боловсруулах.
3.2. Хог хаягдлыг дахин боловсруулах
- Хуванцар, цаас, металл, шил – Хог хаягдлын дахин боловсруулалтын үйлдвэрүүдэд шилжүүлэх, энэ нь шинэ бүтээгдэхүүн хийхэд ашиглагддаг.
- Барилгын хог хаягдал – Бетон, тоосго, металл зэргийг дахин ашиглаж, бүтээн байгуулалтын шинэ материал болгон ашиглах.
3.3. Хог хаягдлыг устгах арга
- Тусгай хогийн цэгт хадгалах – Хатуу хог хаягдлыг зөв ангилж, зохих журмаар хадгалах.
- Шатаах аргаар устгах – Тухайн хог хаягдлыг зөв аюулгүй шатаах технологиор устгах.
- Булшлах – Хатуу хог хаягдлыг нарийн аюулгүй булшлах аргачлалаар цуглуулж, савлах.
4. Монгол Улсад хатуу хог хаягдлын зохицуулалт
Монгол Улс "Хог хаягдлын тухай хууль" болон "Хатуу хог хаягдлын менежментийн журам"-ыг дагаж, хог хаягдлыг зохицуулж байна.
- Хатуу хог хаягдлыг ялган ангилах, дахин боловсруулах агуулга бүхий иргэд, бизнес эрхлэгчид болон төрийн байгууллагууд хамтран ажиллах шаардлагатай.
Хатуу хог хаягдлыг зохицуулах, дахин боловсруулах нь байгаль орчинд сөрөг нөлөө багатай, эрүүл мэндийг хамгаалж, хогийн цэгийг багасгах ач холбогдолтой. Тусгай аргачлал, шийдлүүдийг хэрэгжүүлэх замаар бид илүү цэвэр, аюулгүй орчныг бий болгох боломжтой.
