Хөдөө аж ахуйн хог хаягдал нь хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаа (мал аж ахуй, тариалан, хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн боловсруулалт, хадгалалт) явуулах явцад үүсдэг хог хаягдлыг хэлнэ. Хөдөө аж ахуйд хог хаягдлын төрөл олон янз бөгөөд эдгээр нь байгаль орчинд сөрөг нөлөө үзүүлж болзошгүй учир зохицуулалттай устгал, боловсруулалт шаарддаг.
1. Хөдөө аж ахуйн хог хаягдлын төрлүүд
1.1. Мал аж ахуйн хог хаягдал
- Малын өтөг бууц: Малын гүрвэл, ялзарсан өвс, навчис зэрэг. Малын өтөг бууц нь үржил шимтэй хөрс бүрдүүлэхэд ашиглагддаг ч зарим үед хуримтлагдах нь хортой байж болно.
- Малын эд эрхтний хаягдал: Хоол хүнс, малын эд эрхтэн (жишээлбэл, хиамны үйлдвэрт боловсруулсан материалууд).
- Малын эмийн хаягдал: Малд хэрэглэсэн эм, тариа, химийн бодисууд нь устгалд анхаарах шаардлагатай.
1.2. Тариалангийн хог хаягдал
- Үртэс, сүрэл: Үр тарианы хог ургамал, төмс, төмсөгний хаягдал, сүрэл.
- Будаг, химийн бодисын сав: Тариалангийн ажилд ашигласан химийн бодисууд, пестицид, хортон шавьж устгагч бодисууд.
- Тариалангийн бүтээгдэхүүний хаягдал: Ургац хураалт хийх явцад үлдсэн хүнс, ургамал, хөрс, элсэнцэр, гишгүүр.
1.3. Боловсруулсан хүнсний хаягдал
- Хүнс боловсруулах үйлдвэрээс гарах хаягдал: Хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүнийг боловсруулах явцад гардаг хаягдал. Энэ нь ногоо, жимс, будаа, сүүний хаягдал, махны үлдэгдэл гэх мэт.
- Хоолны хаягдал: Хоол хүнсийг хадгалж, бэлтгэх, боловсруулж байх явцад үлдсэн зүйлс.
2. Хөдөө аж ахуйн хог хаягдлын байгаль орчинд үзүүлэх нөлөө
Хөдөө аж ахуйн хог хаягдлыг зохицуулахгүйгээр хаягдвал байгаль орчинд сөрөг нөлөө үүсгэдэг.
2.1. Хөрсний бохирдол
Хөдөө аж ахуйн хог хаягдлууд нь хөрсөнд хуримтлагдаж, химийн бодисууд, хорт ургамал болон пестицидүүд нь хөрс рүү шингэж болно. Химийн хорт бодисууд, пестицид нь хөрс, ургамал, малд сөргөөр нөлөөлдөг.
2.2. Усан бохирдол
Хөдөө аж ахуйн хог хаягдлууд нь химийн хаягдлууд агуулж болзошгүй бөгөөд борооны ус эсвэл усны эх үүсвэрт нэвчиж, усны бохирдол үүсгэх эрсдэлтэй.
2.3. Агаарын бохирдол
Мал аж ахуйн хог хаягдлыг шатаах явцад метан болон бусад хорт бодисууд агаар руу ялгарч, агаарын бохирдол үүсгэдэг. Мөн органик хог хаягдал нь эвдрэх үед метан хийг ялгаруулдаг, энэ нь хүлэмжийн хийн оролцоотойгоор дэлхийн дулаарлын гол хүчин зүйлсийн нэг юм.
3. Хөдөө аж ахуйн хог хаягдлыг зохицуулах арга замууд
Хөдөө аж ахуйн хог хаягдлыг зохицуулах нь байгаль орчныг хамгаалахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.
3.1. Хог хаягдлыг дахин боловсруулах
- Үртэс, сүрэл: Эдгээрийг био түлш болгон ашиглах боломжтой. Үртэс болон сүрэл нь янз бүрийн бордоо болон бүлэг тэжээл үйлдвэрлэхэд ашиглагддаг.
- Хуурай хаягдал: Үр тарианы хог ургамал, сүрлийг бордоо болгон ашиглах. Энэ нь хөрс сайжруулахад тусалдаг.
- Малын өтөг бууц: Өтөг бууцыг компост хийгээд бордоо болгож ашиглах.
3.2. Биологийн боловсруулалт
Биологийн боловсруулалт нь хөдөө аж ахуйн хог хаягдлыг био түлш, компост эсвэл бордоо болгож боловсруулдаг. Энэ нь хөрсийг эрүүлжүүлж, эрчим хүчний эх үүсвэрийн хувьд ашиглагдаж болно.
3.3. Аюулгүй устгал
- Химийн бодисын сав: Хөдөө аж ахуйн хими болон пестицидийн савыг зөв устгах шаардлагатай. Химийн хаягдлыг тусгай цэгт хадгалж, устгах арга хэмжээ авах хэрэгтэй.
- Малын эмийн хаягдал: Малын эмийн хаягдлыг зохих журмаар устгах, химийн бодисуудыг шилжүүлж боловсруулах шаардлагатай.
4. Хөдөө аж ахуйн хог хаягдлын зохицуулалт ба хууль тогтоомж
Монгол Улсад хөдөө аж ахуйн хог хаягдлын тухай хууль, дүрэм журмуудын дагуу хог хаягдлыг зохицуулж, байгаль орчны бохирдол үүсгэхээс сэргийлж байна. Энэ нь байгаль орчинд хүнд сөрөг нөлөөллийг багасгах, хог хаягдлыг зөв ангилах, устгах, дахин боловсруулахад чиглэсэн арга хэмжээг хэрэгжүүлэхэд чухал үүрэгтэй.
Хөдөө аж ахуйн хог хаягдлыг зохицуулах нь байгаль орчинд сөрөг нөлөө багатай байж, хөдөө аж ахуйн салбарын тогтвортой хөгжлийг хангах гол хүчин зүйлсийн нэг юм. Дахин боловсруулах, биологийн боловсруулалт хийх замаар хог хаягдлыг ашигтай, байгаль орчинд ээлтэй болгох боломжтой.
