3R зарчим (Reduce, Reuse, Recycle) нь хог хаягдлыг бууруулах, байгаль орчныг хамгаалах, баялгийг дахин ашиглахад чиглэсэн үндсэн зарчим юм. Тэрхүү зарчмууд нь дараах байдалтай ажилладаг:
1. Reduce (Бууралт)
Бууралт гэдэг нь хог хаягдлын эх үүсвэрийг аль болох багасгах, хэрэглэх зүйлсээ зөв зохистой, хэмнэлттэй ашиглах явдал юм. Үүнд:
- Хэрэглээний бууралт: Бага хэрэглээтэй, хямд хэрэглэгдэхүүн худалдан авах нь хог хаягдлыг багасгах нэг арга юм. Жишээ нь, нэг удаагийн хэрэглээнд зориулсан бүтээгдэхүүн (жижиг савлагаатай хоол, уут гэх мэт) хэрэглэхгүй байх.
- Эрчим хүчний хэмнэлт: Эрчим хүчийг хэмнэхэд чиглэсэн үйлдлүүдийг хийх, хэрэггүй цагт гэрэл, цахилгаан хэрэгсэл унтраах.
- Богино хэрэглээний хугацаатай бүтээгдэхүүнээс зайлсхийх: Нэг удаагийн хэрэгцээнд зориулсан бүтээгдэхүүнүүдээс аль болох зайлсхийх, оронд нь дахин ашиглах боломжтой зүйлсийг хэрэглэж байхын зэрэгцээ байгаль орчинд илүү ээлтэй байдлыг хангах.
2. Reuse (Дахин ашиглах)
Дахин ашиглах гэдэг нь хэрэглэж байсан бүтээгдэхүүн, эд зүйлсийг дахин ашиглан шинэ бүтээгдэхүүн болгож хэрэглэж, хог хаягдал болон зарим байгалийн нөөцийг хэмнэх арга юм. Энэ нь материалын хаягдлыг багасгаж, байгаль орчинд эерэг нөлөө үзүүлдэг. Үүнд:
- Хуванцар болон шилэн савнуудыг дахин ашиглах: Хуванцар сав, шилэн савыг дахин хэрэглэж, савлагааны хог хаягдал багасгах.
- Модон эд зүйлсийг дахин ашиглах: Хэрэглэсэн модон эдлэлүүдийг шинэ бүтээлд ашиглах (цэцэрлэгт зориулсан тавилга, бүтээл хийх гэх мэт).
- Саад тотгор, эвдэрч муудсан эдлэл засах: Эвдэрч гэмтсэн эд зүйлийг хаях биш, засч сайжруулах нь эдийн засгийн хувьд ч үр ашигтай.
3. Recycle (Дахин боловсруулах)
Дахин боловсруулах нь хэрэглэгдсэн хог хаягдлыг дахин боловсруулж, шинэ бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх явц юм. Энэ нь байгаль орчинд үзүүлэх сөрөг нөлөөг багасгахад тусалдаг бөгөөд нөөц ашиглалт, эрчим хүч хэмнэлт, хог хаягдлын багасгалт зэрэг олон талын ашиг тусыг бий болгодог. Үүнд:
- Цаас дахин боловсруулах: Хогийн цаасыг дахин боловсруулж шинэ цаас үйлдвэрлэх.
- Хуванцарыг дахин боловсруулах: Хуванцарыг дахин боловсруулж, хуванцар сав болон бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх.
- Металл, шил, био хог: Металл, шил, био хог хаягдлыг дахин боловсруулж, шинэ бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд ашиглах.
3R зарчмын давуу талууд:
- Байгаль орчныг хамгаалах: Эдгээр зарчмууд нь хог хаягдлыг бууруулж, байгаль орчны бохирдлыг багасгахад тусална.
- Нөөц ашиглалт: Үндэсний нөөц ашиглалт үр ашигтай болно, хаягдсан материалыг дахин ашиглах нь байгалийн нөөцөө хэмнэхэд тусална.
- Эдийн засгийн ашиг: Материалын дахин боловсруулах нь шинэ бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд шаардлагатай зардлыг бууруулж, үйлдвэрлэлийн зардлыг хэмнэх боломжийг бий болгодог.
3R зарчмын практик хэрэгжилт:
- Иргэдийн оролцоо: 3R зарчмыг орон нутаг, айл өрхүүдийн өдөр тутмын хэрэглээнд нэвтрүүлэх нь чухал. Сурталчилгаа, сургалт явуулж, иргэдийг байгаль орчныг хамгаалахыг уриалах хэрэгтэй.
- Технологийн дэвшил: Дахин боловсруулах үйлдвэрүүдийг хөгжүүлж, үр дүнтэй, хүчтэй техник технологи ашиглах нь 3R зарчмыг амжилттай хэрэгжүүлэхэд тусална.
Энэ 3R зарчим нь хог хаягдлыг бууруулах, байгаль орчинд ээлтэй амьдралын хэв маягийг бий болгоход чухал үүрэгтэй байдаг.
