Бордоо (compost) бол хүнсний хаягдал, навч, мөчир зэрэг органик материалыг байгалийн аргаар задлаж, шим тэжээлтэй хөрс болгон хувиргах процесс юм. Энэ нь хог хаягдлыг багасгах, хөрсний чанарыг сайжруулах, байгальд ээлтэй амьдралын хэв маягийг дэмжих шилдэг арга юм.

1. Бордоо хийхийн ач тус

✅ Хог хаягдлыг багасгана – Гэрийн хог хаягдлын 30-50%-ийг бордоо болгон ашиглаж болно.
✅ Хөрсний үржил шимийг сайжруулна – Шим тэжээлээр баялаг бордоо бий болно.
✅ Байгаль орчинд ээлтэй – Хогийн цэг рүү очих органик хаягдлыг багасгаж, хүлэмжийн хийн ялгарлыг бууруулна.
✅ Хогийн уут, хаягдлын зардлыг багасгана – Хог ачуулах давтамж багасч, зардал хэмнэнэ.
✅ Химийн бордооны хэрэглээг бууруулна – Байгалийн бордоо нь эрүүл хүнсний үйлдвэрлэлд тустай.

2. Бордоо болгоход тохиромжтой, тохиромжгүй хаягдал

✔️ Бордоо хийхэд тохиромжтой

• 🍎 Жимс, хүнсний ногооны хальс, үлдэгдэл
• 🍞 Талх, гоймон, будаа
• 🌿 Цайны шаар, кофены шаар
• 🍂 Навч, өвс, жижиг мөчир
• 🥚 Өндөгний хальс
• 🌱 Цэцэг, ургамлын үлдэгдэл
• 🧻 Цаасан салфетка, бор цаас (будаггүй)

❌ Бордоо хийхэд тохиромжгүй

• 🥩 Мах, яс, загасны үлдэгдэл (муудалт, үнэр гарах)
• 🧀 Сүү, сүүн бүтээгдэхүүн (бактери үржих нөхцөл бүрдэнэ)
• 🍗 Тос, өөх тос (бордооны процессыг удаашруулна)
• 🧴 Хуванцар, металл, шил (задрахгүй)
• 🏭 Химийн бодис, будагтай цаас (хорт бодис ялгаруулна)

3. Гэрийн нөхцөлд бордоо хийх арга

А. Гэрийн бордооны сав бэлдэх

• Бэлэн бордооны сав худалдаж авах эсвэл
• Өөрийн гараар бордооны сав хийх
  • Мод, хуванцар, төмөр сав ашиглах
  • Доод хэсэгт агаар нэвтрэх жижиг нүх гаргах
  • Доор нь шүүрүүлэх зориулалттай тор тавих

Б. Бордооны харьцааг зөв тохируулах

Бордооны амжилттай задралын гол нууц нь ногоон (чийглэг) болон бор (хуурай) материалын тэнцвэртэй байдал юм.

• Ногоон материал (Азот) – Чийглэг, амархан задардаг бодис
  • Жимс, хүнсний ногооны хальс, өвс, кофены шаар
• Бор материал (Нүүрстөрөгч) – Хуурай, удаан задардаг бодис
  • Навч, хатсан өвс, бор цаас, модны үртэс

📌 Алтан дүрэм: Ногоон:Бор = 1:2 буюу бор материалыг илүү их байлгах.

4. Бордооны процессыг хурдасгах зөвлөмж

🔥 Хурдан задрал явагдахын тулд дараах зүйлсийг анхаарах:
✅ Материалаа жижиглэх – Хальс, навч, мөчрийг жижиглэж хийх.
✅ Агааржуулалт хангах – 7-10 хоног тутамд хутгаж, эргүүлэх.
✅ Чийгийг тохируулах – Бага зэрэг чийглэг байх (хэт нойтон бол муудна, хэт хуурай бол задрал удааширна).
✅ Нарны гэрэлтэй, дулаан газар байлгах – Бордоо хэт хүйтэнд удаан задарна.

5. Бордоо хэрхэн ашиглах вэ?

📌 Бэлэн бордооны шинж тэмдэг:

• Хар хүрэн, нунтаглагдсан бүтэцтэй
• Шинэхэн хөрсний үнэртэй
• Гарт барихад зөөлөн, чийглэг

🌱 Бордоог дараах байдлаар ашиглаж болно:

• Газар тариалан, ногооны талбайд бордоо болгон хэрэглэх
• Гэрийн цэцэг, модны хөрсөнд холих
• Хүлэмж, цэцэрлэгийн хөрс сайжруулах

6. Бордоотой холбоотой түгээмэл асуудлууд ба шийдэл

7. Дэвшилтэт бордооны аргууд

A. Вермокомпост (Чийгийн улаан хорхой ашиглах)

• Чийгийн улаан хорхой (Red wiggler) ашиглан бордоо хурдан гаргах.
• Гэрийн нөхцөлд, хаалттай саванд хийж болох бөгөөд үнэр бага.
• Үр дүнд нь шим тэжээлээр баялаг шингэн бордоо гардаг.

B. Бокаши бордоо (Анаэроб буюу хүчилтөрөгчгүй нөхцөлд хийх арга)

• Бактери ашиглан ферментацийн процессоор бордоо болгох.
• Хуванцар саванд хийж, 2-4 долоо хоногийн дотор бордоо гаргаж болно.
• Энгийн бордооноос илүү хурдан задарна.

8. Дүгнэлт

🌱 Бордоо хийх нь байгальд ээлтэй, хог хаягдлыг багасгах, хөрсний үржил шимийг сайжруулах үр дүнтэй арга юм. Өдөр тутмын хог хаягдлаа зөв зохицуулж, бордоо болгон ашиглавал цэвэр орчин бүрдүүлэхээс гадна, илүү тогтвортой амьдралын хэв маягт шилжих боломжтой.

"Бордоо хийснээр бид хогийг хөрс, амьдралыг шим тэжээл болгон хувиргаж чадна!" ♻️🌿

Өдөр тутмын амьдралдаа зөв дадал хэвшүүлж, хог хаягдлаа багасгах нь байгаль орчинд эерэг нөлөө үзүүлэхээс гадна гэр бүлийн төсөвт ч хэмнэлттэй байдаг.

1. Хог хаягдлыг багасгах 5R зарчим

✅ Refuse (Татгалзах) – Илүүц, хэрэгцээгүй зүйлсийг авахгүй байх.
✅ Reduce (Багасгах) – Илүү хог үүсгэхээс зайлсхийж, хэрэгцээтэй зүйлсээ л хэрэглэх.
✅ Reuse (Дахин ашиглах) – Нэг удаагийн бус, удаан эдэлгээтэй бүтээгдэхүүн хэрэглэх.
✅ Recycle (Дахин боловсруулах) – Хог хаягдлаа ангилан ялгаж, дахин боловсруулахад бэлтгэх.
✅ Rot (Задлах/бордоо болгох) – Органик хог хаягдлаа бордоо болгон ашиглах.

2. Гал тогооны хог хаягдлыг багасгах арга

🥦 Хүнсний хаягдлыг багасгах:

• Хоол хүнсээ төлөвлөж худалдан авах (илүүдэл хүнс авахгүй байх).
• Хүнсний бүтээгдэхүүнийг зөв хадгалах (шинэ байдлаа удаан хадгалах).
• Хоолны үлдэгдлээ дахин ашиглаж, шинэ хоол хийх.
• Органик хог хаягдлаа бордоо (compost) болгон хувиргах.

🛍 Худалдан авалтдаа анхаарах:

• Дахин ашиглах уут, сав авч явах.
• Савлагаагүй хүнс (жишээ нь: зах, эко дэлгүүрээс задгай бараа авах).
• Нэг удаагийн хуванцар савлагаатай хүнс авахгүй байх.

🍽 Хуванцар хэрэглэхээс зайлсхийх:

• Нэг удаагийн хуванцар сав, халбага, сэрээ, аяга хэрэглэхгүй байх.
• Шилэн болон ган сав, шилэн болон модон аяга хэрэглэх.

3. Ариун цэврийн өрөөний хог хаягдлыг багасгах

🚿 Хуванцар савлагаагүй хувийн арчилгаа:

• Хатуу саван, хатуу шампунь, хатуу ангижруулагч хэрэглэх.
• Синтетик бус байгалийн гаралтай оо, сойз ашиглах.
• Сольдог хошуутай сахлын машин хэрэглэх.
• Нэг удаагийн салфетка, нойтон сальфетка хэрэглэхгүй байх.

4. Хувцас, гэр ахуйн хог хаягдлыг бууруулах

👗 Хувцасны хэрэглээг багасгах:

• Чанартай, удаан эдэлгээтэй хувцас сонгох.
• Fast fashion-аас татгалзаж, хэрэгцээгүй хувцас худалдаж авахгүй байх.
• Хуучин хувцсаа хандивлах, дахин боловсруулах.
• Оёдол засвар хийж, хуучин хувцсаа дахин ашиглах.

🛋 Гэр ахуйн эд зүйлс:

• Цаасны хэрэглээг багасгах (даавуун алчуур ашиглах, цахим баримт авах).
• Байгалийн гаралтай, дахин ашиглах боломжтой материал хэрэглэх.
• Хуучин тавилга, хэрэгслээ задалж, дахин ашиглах.

5. Хүүхдүүдийг хог хаягдал багасгах дадалд сургах

👶 Хүүхдүүдэд байгальд ээлтэй дадал суулгах:

• Хог хаягдлыг хэрхэн ангилахыг заах.
• Дахин боловсруулсан материал ашиглан бүтээлч зүйл хийх.
• Өөрийн хэрэгцээнээс илүү зүйл авахгүй байхыг ойлгуулах.
• Эко тоглоом сонгох (модон, байгалийн гаралтай материалтай).

6. Хог хаягдлыг ангилах, дахин боловсруулах

♻️ Гэртээ хог ангилах дадал:
✅ Цаас – Сонин, сэтгүүл, ном, картон хайрцаг.
✅ Шил – Шилэн лонх, сав, цонхны шил.
✅ Хуванцар – Дахин боловсруулж болох төрлийн хуванцар (PET, HDPE).
✅ Металл – Хөнгөн цагаан лааз, төмөр эдлэл.
✅ Органик хог – Хоолны үлдэгдэл, навч, жимсний хальс (бордоо хийж болно).

📌 Монголд дахин боловсруулалт хийх боломжтой газрууд:

• Хуванцар сав, лааз, цаас хүлээн авдаг дахивар төвүүд.
• Зарим дэлгүүр, байгууллагууд хуучин хувцас, хэрэгслийг хандивлах боломж олгодог.
• Органик хаягдлаас бордоо хийх боломжтой фермүүд, хувь хүмүүс байдаг.

7. Ногоон амьдралын хэв маягийг хэвшүүлэх

🌍 Эко дадлыг өдөр тутамдаа хэрэгжүүлэх:

• Орон нутагт үйлдвэрлэсэн, байгальд ээлтэй бүтээгдэхүүн сонгох.
• Хэрэггүй зүйлээ худалдаж авахгүй байх.
• Эрчим хүч, усаа хэмнэх.
• Байгаль орчноо хамгаалах үйл ажиллагаанд оролцох.

Дүгнэлт

Гэртээ хог хаягдлыг бууруулах нь зөвхөн нэг хүний үйлдэл биш, харин амьдралын хэв маяг юм. Өдөр тутмын жижиг дадлууд нь урт хугацаандаа байгаль орчинд эерэг нөлөө үзүүлнэ.

"Өнөөдрөөс эхлэн хоггүй амьдрах алхмаа хийгээрэй!" ♻️🌱

Дэлхий даяар жил бүр 300 сая гаруй тонн хуванцар хаягдал үүсэж, үүний 40% нь сав баглаа боодлоос бий болдог. Тиймээс байгальд ээлтэй (эко) сав баглаа боодол хэрэглэж, хуванцар хэрэглээг багасгах нь хүрээлэн буй орчныг хамгаалахад чухал үүрэг гүйцэтгэнэ.

1. Эко сав баглаа боодол гэж юу вэ?

Эко сав баглаа боодол гэдэг нь байгальд хоргүй, дахин боловсруулж болох, задрах чадвартай материал ашиглан бүтээгдэхүүн савлахыг хэлнэ. Энэ төрлийн сав баглаа боодол нь уламжлалт хуванцар сав баглаа боодолтой харьцуулахад нүүрстөрөгчийн ул мөр багатай, хог хаягдал үүсгэхгүй, сэргээгдэх нөөцөөр хийгдсэн байдаг.

Эко сав баглаа боодлын төрөл

✅ Цаасан савлагаа – Дахин боловсруулж болох, байгальд задардаг.
✅ Биологийн задралтай хуванцар (PLA, PHA) – Эрдэнэ шиш, нишингэ зэрэг ургамлын гаралтай материалаар хийгддэг.
✅ Хулс, модон савлагаа – Хурдан нөхөн сэргээгддэг, дахин ашиглах боломжтой.
✅ Шилэн савлагаа – Хэдэн зуун удаа дахин ашиглаж, боловсруулах боломжтой.
✅ Даавуун уут, тор – Нэг удаагийн гялгар уутны оронд олон дахин хэрэглэх боломжтой.

2. Хуванцар хэрэглээг багасгах 10 арга

👛 Худалдан авалтын зөв дадал

1️⃣ Өөрийн ууттай явах – Даавуун болон олон дахин ашиглах боломжтой уутаа авч явах.
2️⃣ Савлагаагүй бүтээгдэхүүн сонгох – Жимс, хүнсний бүтээгдэхүүнийг гялгар уутгүйгээр авах.
3️⃣ Бөөнөөр худалдаж авах – Жижиг савлагаатай бүтээгдэхүүнээс татгалзаж, том савлагаатай эсвэл өөрийн савтайгаа бөөнөөр худалдан авах.

🥤 Нэг удаагийн хуванцараас татгалзах

4️⃣ Өөрийн усны сав, кофены аяга ашиглах – Нэг удаагийн хуванцар сав, аяга хэрэглэхгүй байх.
5️⃣ Металл эсвэл модон савх, халбага, сэрээ хэрэглэх – Гадуур хоол идэхдээ хувийн хэрэгслээ авч явах.
6️⃣ Хуванцар сүрэл хэрэглэхгүй байх – Шаардлагатай бол төмөр, шилэн эсвэл хулсан сүрэл хэрэглэх.

🏡 Гэр ахуйн хуванцар хэрэглээг бууруулах

7️⃣ Саван, шампунь хатуу хэлбэрээр хэрэглэх – Шингэн савангийн оронд хатуу саван сонгох.
8️⃣ Хуванцар савтай хүнсний бүтээгдэхүүнээс зайлсхийх – Шилэн, металл эсвэл дахин боловсруулах боломжтой савлагаатай бүтээгдэхүүн сонгох.
9️⃣ Хоолны үлдэгдэл хадгалахад хуванцар савны оронд шилэн сав ашиглах – Хуванцар савыг бага хэрэглэх.
🔟 Гялгар уутны оронд хулууны навч, эрдэнэ шишийн хальс ашиглах – Байгалийн гаралтай савлагааг сонгох.

3. Дэлхийн улс орнуудын хуванцар хэрэглээг багасгах бодлого

🌍 Европын холбоо – 2021 оноос нэг удаагийн хуванцар бүтээгдэхүүнийг хориглосон.
🇨🇳 Хятад – 2025 он гэхэд бүхэлд нь хуванцар савлагааг багасгах бодлого хэрэгжүүлж байна.
🇫🇷 Франц – 2022 оноос нэг удаагийн хуванцар савлагаатай хүнсний бүтээгдэхүүнийг хориглосон.
🇨🇦 Канад – 2030 он гэхэд хуванцар хог хаягдлыг тэглэх зорилготой.
🇮🇳 Энэтхэг – 2022 оноос нэг удаагийн хуванцарыг бүрэн хориглосон.

4. Байгууллага, аж ахуйн нэгжүүдэд эко савлагаа нэвтрүүлэх арга

♻️ Эко савлагааны давуу тал

✅ Байгаль орчинд ээлтэй.
✅ Брэндийн нэр хүндийг өсгөх.
✅ Хэрэглэгчийн итгэлийг нэмэгдүүлэх.

🏢 Компаниудад хэрэгжүүлэх боломжтой алхмууд

• Хуванцар багасгах төлөвлөгөө гаргах – Нэг удаагийн хуванцар хэрэглэхийг зогсоох.
• Дахин боловсруулах хаягдал менежмент нэвтрүүлэх – Хаягдлыг ангилах системтэй болох.
• Эко савлагаатай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх – Цаас, хулс, шилэн савлагаа ашиглах.
• Хэрэглэгчдийг урамшуулах – Өөрийн савтай ирсэн хүнд хөнгөлөлт үзүүлэх.

5. Монголд хуванцар хэрэглээг бууруулах боломжууд

Монгол Улсад жилд 1.3 сая тонн хог хаягдал үүсдэгээс 17% нь хуванцар байдаг. Тиймээс дараах арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх нь зүйтэй:

• Хог ангилах тогтолцоог боловсронгуй болгох
• Эко сав баглаа боодлын үйлдвэрлэлийг дэмжих
• Нэг удаагийн хуванцар уутыг бүрэн хориглох
• Дахин боловсруулалтын дэд бүтцийг сайжруулах
• Иргэдэд эко хэрэглээний талаар боловсрол олгох

Дүгнэлт

Хуванцар хэрэглээг багасгаж, эко савлагааг сонгох нь байгаль орчныг хамгаалах, эрүүл амьдрах, тогтвортой хэрэглээг дэмжих шилдэг арга зам юм. Энэ нь зөвхөн хувь хүмүүсийн төдийгүй, компаниуд, төрийн байгууллагууд, дэлхийн улс орнуудын хамтын ажиллагаагаар хэрэгжих томоохон өөрчлөлт юм.

"Өнөөдөр хуванцарыг багасгавал, маргаашийн байгаль илүү цэвэрхэн байна!" 🌱♻️

Тэг хог хаягдлын амьдралын хэв маяг (Zero Waste Lifestyle) нь хог хаягдлыг аль болох багасгах, дахин ашиглах, дахин боловсруулах, байгальд ээлтэй хэрэглээний дадлыг хэвшүүлэхийг зорьсон амьдрах арга барил юм. Энэхүү зарчим нь хог хаягдал үүсэхээс нь өмнө сэргийлэх, байгальд сөрөг нөлөө багатай амьдрахыг уриалдаг.

1. Тэг хог хаягдлын үндсэн зарчим: 5R дүрэм

Zero Waste амьдралын хэв маяг нь 5R зарчим дээр суурилдаг:

1. Refuse (Татгалзах) – Илүүц хэрэгцээгүй зүйлсээс татгалзах (нэг удаагийн хуванцар, хэрэгцээгүй сав баглаа боодол, үнэгүй тараагддаг зүйлс).
2. Reduce (Багасгах) – Хэрэглээгээ хянах, зөвхөн зайлшгүй шаардлагатай зүйлсийг хэрэглэх.
3. Reuse (Дахин хэрэглэх) – Нэг удаагийн бус, дахин ашиглах боломжтой зүйлс хэрэглэх (даавуун уут, металл сав, шилэн сав).
4. Recycle (Дахин боловсруулах) – Хог хаягдлаа ангилан ялгаж, дахин боловсруулах боломжтой зүйлсийг зөв хаях.
5. Rot (Задлах/бордоо болгох) – Органик хог хаягдлыг бордоо болгон ашиглах.

2. Тэг хог хаягдлын давуу тал

✅ Байгаль орчны бохирдлыг бууруулах – Хог хаягдал багасахын хэрээр газрын хөрс, ус, агаарт үзүүлэх сөрөг нөлөө буурна.
✅ Эдийн засгийн хувьд хэмнэлттэй – Илүү хэрэгцээгүй зүйлсээс татгалзсанаар илүү хэмнэлттэй амьдрах боломжтой.
✅ Эрүүл амьдралын хэв маяг – Хуванцар болон химийн гаралтай бүтээгдэхүүнийг хэрэглэхгүй байх нь эрүүл мэндэд эерэг нөлөөтэй.
✅ Тогтвортой хөгжлийг дэмжих – Бага хог хаягдал гаргах нь дэлхийн тогтвортой хөгжлийн зорилтуудад нийцдэг.

3. Тэг хог хаягдлыг амьдралдаа хэрэгжүүлэх энгийн аргууд

👛 Худалдан авалтдаа анхаарах

• Савлагаагүй эсвэл дахин ашиглаж болох савтай бүтээгдэхүүн сонгох.
• Дахин ашиглах боломжтой даавуун уут, шилэн сав, метал савх, аяга, усны сав авч явах.
• Хэрэгцээгүй зүйл худалдаж авахаас зайлсхийх.

🥗 Хоол хүнсэндээ анхаарах

• Шинэ ногоо, жимс, хүнсний бүтээгдэхүүнийг хуванцар савлагаагүйгээр авах.
• Хоол хүнсээ илүү зохистой хадгалах, хаягдал гаргахгүйгээр хэрэглэх.
• Хоолны үлдэгдлээ бордоо (compost) болгон ашиглах.

👗 Хувцасны хэрэглээгээ багасгах

• Хямд чанаргүй "fast fashion" хувцаснаас татгалзаж, удаан эдэлгээтэй, чанартай хувцас сонгох.
• Хуучин хувцсаа бусдад хандивлах, зарж борлуулах эсвэл дахин боловсруулах.

🏡 Гэр ахуйн хэрэглээндээ өөрчлөлт хийх

• Байгалийн гаралтай, дахин боловсруулах боломжтой бүтээгдэхүүн хэрэглэх (модон сойз, дахин ашиглах угаалгын бодисны сав).
• Цахилгаан хэрэгслийг ухаалгаар ашиглаж, эрчим хүчний хэрэглээгээ багасгах.

🎁 Бэлэг ба баглаа боодол

• Бэлэг боохдоо дахин ашиглах материал (даавуун даавуу, сонин сэтгүүл) ашиглах.
• Туршлага, дурсамж үлдээх бэлэг сонгох (үйл ажиллагааны тасалбар, аялал, сургалт гэх мэт).

4. Дэлхий даяарх "Zero Waste" хөдөлгөөн

📍 Жишээ улс орнуудын хандлага:

• Швед – Хогийн 99%-ийг дахин боловсруулж, эрчим хүч гарган авдаг.
• Япон (Камикатцу хот) – 2020 онд 100% хог хаягдлаа ангилдаг болсон.
• Франц – 2016 онд хүнсний дэлгүүрүүдэд хоол хүнсийг хаяхыг хориглосон.

📍 Дэлхий даяарх "Zero Waste" идэвхтнүүд:

• Bea Johnson – "Zero Waste Home" номын зохиогч, дэлхий даяар Zero Waste амьдралын хэв маягийг сурталчилдаг.
• Lauren Singer – "Trash Is for Tossers" блогоороо дамжуулан өөрийн хог хаягдлыг хэрхэн багасгаж буйгаа хуваалцдаг.

5. Тэг хог хаягдлын сорилт

Zero Waste амьдралын хэв маягт шилжихэд зарим бэрхшээл тулгардаг. Үүнд:
❌ Зарим бүтээгдэхүүний савлагаагүй хувилбар ховор байх.
❌ Нэг удаагийн хуванцар хэрэглээг бүрэн арилгах боломж хязгаарлагдмал байх.
❌ Зарим орчинд хог хаягдлыг дахин боловсруулах дэд бүтэц дутмаг байх.

Гэсэн хэдий ч, хүмүүс бага багаар сайн дадал хэвшүүлэх, байгальд ээлтэй сонголт хийх замаар энэ хэв маягт дасан зохицох боломжтой.

Дүгнэлт

Тэг хог хаягдлын амьдралын хэв маяг нь зөвхөн хог хаягдлыг багасгах тухай биш, харин илүү ухамсартай хэрэглээ, байгаль орчинд ээлтэй амьдрах тухай ойлголт юм. Энэ дадлыг өдөр тутмын амьдралдаа бага багаар нэвтрүүлснээр бид байгаль орчноо хамгаалах, өөрийн амьдралын чанарыг сайжруулах боломжтой.

"Zero Waste" бол зүгээр нэг чиг хандлага биш, харин хариуцлагатай, тогтвортой амьдрах ухаан юм!

Сургууль, их дээд сургуулиудад хог хаягдлын боловсрол олгох нь гэдэг нь өнөө үед байгаль орчныг хамгаалах, хог хаягдлын асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд чухал алхам юм. Хог хаягдлын боловсролыг боловсролын байгууллагад интегрэх нь сурагчдын болон оюутнуудын ухамсрыг өндөрсгөж, байгаль орчны талаар илүү хариуцлагатай хандлага бий болгоход тусалдаг.

1. Хог хаягдлын боловсролын ач холбогдол

• Ухамсартай хандлага: Хог хаягдлын боловсрол нь сурагчдын болон оюутнуудын байгаль орчинд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй байх, хог хаягдлыг бууруулах, дахин боловсруулах талаар илүү их мэдлэг олгоход тусалдаг.
• Сайн туршлага ба шинэ санаа: Сургууль, их дээд сургуулиуд хог хаягдлын боловсролыг төгсөгчиддөө олгосноор тэд нийгэмд сайн туршлага авчирч, хог хаягдлын асуудалд шинэ санаа санаачилга гаргаж, бусдад үлгэр дуурайлал үзүүлэх боломжтой.
• Ирээдүйн үүрэг хариуцлага: Боловсрол эзэмшиж буй залуус нь ирээдүйд хог хаягдлын менежмент, дахин боловсруулах, хог хаягдлыг багасгах чиглэлд шийдвэр гаргахад оролцох боломжтой болж, нийгэмд тогтвортой өөрчлөлт хийхэд хувь нэмэр оруулах чадвартай болно.

2. Хог хаягдлын боловсрол олгох арга хэлбэрүүд

• Танин мэдэхүйн хичээлүүд: Сургуулиуд болон их дээд сургуулиудад экологийн боловсрол, байгаль орчны эрх зүй, устөрөгчийн хог хаягдлыг дахин боловсруулах, хог хаягдлын менежмент зэрэг хичээлүүдийг оруулж, сурагчдыг хог хаягдлын үр нөлөө, шийдэл болон эдийн засгийн үр ашигтай талаарх мэдлэгээр хангах.

• Практик хичээл: Сургуулиуд, их дээд сургуулиуд нь хог хаягдлыг ангилах, дахин боловсруулах болон хог хаягдлын эмчилгээний процесс гэх мэт практик хичээлүүдээр сурагчдад ур чадвар эзэмшүүлж болно. Жишээлбэл, сургуулийн хог хаягдлыг ангилах систем бий болгож, сурагчдад өөрсдийн орчинд хог хаягдлыг хэрхэн зохицуулах талаар мэдлэг олгох.

• Семинар, сургалт, хэлэлцүүлэг: Сургуулиудад хог хаягдлын менежмент, байгаль орчны нөлөө, дахин боловсруулах талаархи сургалтууд, семинарууд зохион байгуулж, оюутнууд болон сурагчдын оролцоог нэмэгдүүлэх. Эдгээр үйл ажиллагаанууд нь оюутнуудад олон улсын туршлага, шийдлүүдийг танилцуулан, өөрсдийн санаа бодлоо илэрхийлэх боломжийг олгоно.

• Олон нийтийн оролцоо: Их дээд сургуулиуд болон сургуулиуд нь нээлттэй өдөрлөгүүд, багт хичээлүүд, хог хаягдлын сургалт болон бусад үйл ажиллагаануудыг зохион байгуулж, сурагчдын хог хаягдлын талаар мэдлэгтэй, идэвхитэй иргэд болгоход дэмжлэг үзүүлэх.

• Цахим сургалт: Цахим хичээлүүд болон онлайн платформууд нь хог хаягдлын боловсролыг олгох давуу талтай. Сурагчид болон оюутнууд хүссэн цагт, хүссэн газраасаа хог хаягдлын талаархи мэдлэгээ олж авах боломжтой болдог.

3. Хог хаягдлын боловсролын үр дүн

• Хог хаягдлыг бууруулах: Сурагчид болон оюутнууд хог хаягдлыг зөв ангилж, дахин боловсруулах, хог хаягдлыг багасгах гэх мэт үйлдлүүдийг амьдралдаа хэрэгжүүлснээр байгаль орчныг хамгаалах, хог хаягдлын хэмжээг багасгах үйл явц эхэлнэ.

• Тогтвортой хөгжил: Хог хаягдлын боловсрол нь сурагчдыг тогтвортой хөгжлийн зорилгод чиглүүлж, байгаль орчинд эерэг нөлөө үзүүлэх зорилгод хүрэхэд тусалдаг. Тэд ирээдүйд нийгмийн өөрчлөлтөд хувь нэмрээ оруулж, эдийн засаг, байгаль орчны хамгаалалд чиглэсэн шийдвэрүүдийг гаргах чадвартай болно.

• Судалгаа, инноваци: Хог хаягдлын боловсрол нь оюутнуудад шинэ санаа, инноваци хөгжүүлэх эрмэлзлэл өгч, тэдний судалгааны ажлууд нь хог хаягдлын салбарт шинэ технологи, шийдлүүдийг нэвтрүүлэхэд хувь нэмэр оруулж болно.

4. Боловсролын байгууллагуудын үүрэг

• Тухайн орны засгийн газар: Боловсролын бодлого, сургалтын хөтөлбөрт хог хаягдлын боловсролыг оруулах, хог хаягдлыг зохицуулах тухай хууль, тогтоомжийг батлах, боловсролын байгууллагуудад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх үүрэгтэй.
• Боловсролын байгууллагууд: Хог хаягдлын боловсролыг хэрэгжүүлэхэд хичээл, семинар, үйл ажиллагаануудыг зохион байгуулах, оюутнуудын оролцоог нэмэгдүүлэх.
• Оюутнууд, сурагчид: Хог хаягдлын боловсролыг авснаар өөрсдийн амьдралд хэрэгжүүлж, нийгэмд эерэг нөлөө үзүүлэх үүрэгтэй.

Дүгнэлт

Сургуулиуд болон их дээд сургуулиудад хог хаягдлын боловсрол олгох нь байгаль орчны бохирдлыг бууруулах, хог хаягдлын эргэлтэд хувь нэмэр оруулах чухал алхам юм. Энэ боловсрол нь оюутнуудад хог хаягдлын менежмент, дахин боловсруулах, хог хаягдлыг бууруулах, байгаль орчныг хамгаалах тал дээр мэдлэг олгох бөгөөд тэднийг идэвхтэй, хариуцлагатай иргэн болгох нэгэн чухал арга хэрэгсэл юм.

Дэлхийн улс орнуудын хог хаягдлын хууль, бодлогын харьцуулалт нь тус бүрийн онцлог, хэрэгжүүлж буй арга хэмжээ, стратегиудын хувьд асар ялгаатай байдаг. Төрийн бодлого, хууль эрх зүйн орчин нь хог хаягдлын менежмент, дахин боловсруулах, хог хаягдлыг багасгах, байгаль орчныг хамгаалах чиглэлд улс орон бүрийн хэрэгжүүлдэг онцлог шийдэл болон хөтөлбөрүүдээс хамаардаг.

1. Европын Холбоо (ЕХ)

ЕХ нь хог хаягдлын менежментэд дэлхийн хамгийн эрчимтэй хандлага баримталдаг бөгөөд эрх зүйн зохицуулалт нь илүү өндөр стандарттай байдаг. Европын комисс нь Хог хаягдлын Европын стратеги болон олон төрлийн директивууд (зураг, төлөвлөлт, төлөвлөгөө) боловсруулсан.

• ЕХ-ын хог хаягдлын бодлого:
  • Хог хаягдлыг багасгах: Европын улс орнууд хог хаягдлыг 50%-иас дээш дахин боловсруулах зорилт тавьсан.
  • Засгийн газруудын анхаарах чиглэл: Хог хаягдлын бууруулахын тулд урьдчилан сэргийлэх хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлж, хог хаягдлын менежментийг бүх нийтийн хувьд зохицуулах.
  • Хог хаягдлын хураамж: Хог хаягдлын төрлөөр нь ялган хураах, дахин боловсруулах мөн санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх тогтолцоог нэвтрүүлсэн.

2. Япон

Япон улс нь хог хаягдлын менежментээр дэлхийд тэргүүлдэг. Тус улс нь бүтэн хог хаягдлын тогтолцоог нэвтрүүлж, өндөр чанартай дахин боловсруулах ажиллагаа явуулдаг.

• Японы хог хаягдлын бодлого:
  • Нийтийн оролцоо: Иргэд хог хаягдлаа тогтмол ангилан ялгах ёстой. Хог хаягдлын боловсруулалт нь өндөр түвшинд, янз бүрийн төрөл бүрийн хогийг зориулалтын тусгай хогийн сав руу хаяж байна.
  • Дахин боловсруулах: Хог хаягдлыг дахин боловсруулахад өндөр түвшинд ажилладаг, тэдний пластик хог хаягдлыг дахин боловсруулах арга нь өндөр үр ашигтай.
  • Засгийн газрын хөтөлбөр: Япон улсын Засгийн газар хог хаягдлын эргэлт, орчин тойрныг хамгаалах олон хөтөлбөрүүдийг дэмжиж, тэдгээрийг санхүүжүүлдэг.

3. Швейцарь

Швейцарь улс нь хог хаягдлын менежмент, дахин боловсруулах салбарт өндөр амжилттай улсуудын нэг юм. Швейцарьт хог хаягдлын менежмент нь дээд түвшинд, иргэдийн оролцоо маш өндөр байдаг.

• Швейцарын хог хаягдлын бодлого:
  • Дахин боловсруулах: Хог хаягдлыг 60%-иас дээш дахин боловсруулах зорилтыг хэрэгжүүлдэг.
  • Хог хаягдлын хураамж: Хог хаягдлыг дахин боловсруулах тусгай хураамжийг хэрэглэгчдэд ноогдуулдаг, мөн хогийн сав, шил, хуванцар зэрэг төрлөөр нь ялгаж ачуулж байна.
  • Нийтлэг журам: Хог хаягдлыг өндөр үр ашигтайгаар дахин боловсруулж, хогийн хаягдал, агаарын бохирдлын асуудалтай тэмцэх чухал стратегиудыг хэрэгжүүлж байна.

4. Сингапур

Сингапур нь хог хаягдлын менежментэд сайн зохицуулалт хийсэн, дэлхийн хамгийн ногоон, цэвэр хотуудын нэг.

• Сингапурын хог хаягдлын бодлого:
  • Хог хаягдлыг дахин боловсруулах: Сингапур нь 80%-иас дээш дахин боловсруулалтын хувь хэрэгжүүлдэг.
  • Хог хаягдлын хураамж: Хог хаягдлын систем нь иргэдийн амьдралд хэрэгждэг хариуцлагыг тодорхойлсон, хог хаягдлын хураамж төлөх, ангилан ялгах зэрэг зарчмуудыг нэвтрүүлсэн.
  • Тогтвортой хөгжлийн бодлого: Хог хаягдлын асуудлыг шийдэхийн тулд олон улсын жишигт нийцсэн экологийн хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлдэг.

5. Хятад

Хятад улс нь хог хаягдлын менежмент дээр анхаарал тавьж байгаа хэдий ч энэ чиглэлд амжилттай хэрэгжүүлэхэд бэрхшээлтэй тулгарч байна.

• Хятадын хог хаягдлын бодлого:
  • Хог хаягдлын хязгаарлалт: Хятадын төрөөс хог хаягдлын асуудлыг шийдвэрлэх үүднээс дахиад боловсруулах хүчин чадал болон хог хаягдлын илүүдэл үүсэхээс сэргийлж зорилго тавьдаг.
  • Бодлого хэрэгжүүлэх: Тус улс нь хог хаягдлыг дахин боловсруулах, хогийг ангилах зэрэг зохицуулалтуудыг боловсруулж байна.
  • Дахин боловсруулах: Хог хаягдлыг дахин боловсруулах, зохион байгуулалттай ачихад анхаарах бөгөөд төслийн оролцогчид хариуцлага хүлээж хэрэгжүүлэхийг хүсч байна.

Дүгнэлт

• Европын орнууд: Хог хаягдлыг дахин боловсруулах стандарт нь дэлхийд хамгийн өндөр бөгөөд эрх зүйн зохицуулалтад хүчтэй ханддаг.
• Япон, Швейцарь, Сингапур: Хог хаягдлын менежмент өндөр түвшинд, агаар, усны бохирдол, хог хаягдлын дахин боловсруулах нь хамгийн өндөр амжилттай байдаг.
• Хятад: Хог хаягдлын менежмент нь хөгжил дэвшил авчирч байгаа ч томоохон айдас буюу пластик хог хаягдал болон үйлдвэрүүдийн хаягдлын асуудалтай тулгарч байна.

Эцсийн дүнд, хог хаягдлын асуудлыг шийдэхийн тулд тогтвортой бодлого, иргэдийн оролцоо, технологийн дэвшил зэрэг олон хүчин зүйлс чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.

Байгалийн хог хаягдал ба хүний хог хаягдал: Аль нь илүү аюултай вэ? гэсэн асуулт нь байгаль орчны бохирдол, хог хаягдалтай холбоотой асуудлыг ойлгоход чухал байр суурь эзэлдэг. Хэдийгээр байгаль орчинд байх хог хаягдал нь байгалийн өөрчлөлтүүдийн нэг хэсэг байх ч, хүний үйл ажиллагаанаас үүдэлтэй хог хаягдал нь ихэнх тохиолдолд илүү аюултай байдаг.

1. Байгалийн хог хаягдал:

Байгалийн хог хаягдал нь байгалиас гарч буй төрөл бүрийн зүйлсээс бүрддэг. Жишээ нь, навчис унах, замагны хаягдал, хөрсний элэгдэл зэрэг нь байгальд эргээд задарч, дэлхий эргэлтэд орж байдаг.

• Тархац: Байгалийн хог хаягдал нь ихэвчлэн байгальд тодорхой хугацаанд задарч, эх дэлхий рүү ордог. Жишээлбэл, навч, модны холтос зэрэг нь удаан хугацаанд задарч, хөрс эрүүлжүүлэхэд тусалдаг.
• Бохирдолгүй: Байгалийн хог хаягдал нь биологийн процесс үр дүнд задардаг бөгөөд байгаль орчинд бохирдол үүсгэхгүй. Гэхдээ нойтон газар, хадны орчин зэрэг байгалийн нэг хэсэгт хуримтлагддаг хог хаягдал нь дэлхийд эргэхэд ямар нэгэн хор хөнөөл учруулахгүй.

2. Хүний хог хаягдал:

Хүний хог хаягдал нь хүний үйл ажиллагааны үр дүнд гардаг, байгаль орчинд маш сөрөг нөлөө үзүүлдэг зүйлсээс бүрддэг. Хог хаягдлын энэ төрөл нь хамгийн их аюултай байдаг.

• Бохирдол үүсгэдэг: Хүний хог хаягдал нь ихэвчлэн пластик, хуванцар, химийн хаягдал, цахим хаягдал болон бусад хүнс, хувцасны хаягдлууд байдаг. Эдгээр зүйлс нь задрахгүй бөгөөд урт хугацааны туршид байгаль орчинд үлдэж, бохирдол үүсгэдэг.

  • Жишээ нь, пластик нь 600-1000 жилийн хугацаанд задардаггүй бөгөөд байгаль орчинд хуримтлагдаж, газар тариалан, усны нөөцөд сөрөг нөлөө үзүүлдэг.
  • Химийн хаягдал, цэргийн хаягдал, цахим төхөөрөмжийн хаягдал нь хүний эрүүл мэндэд ч аюултай бөгөөд хорт хийнүүд болон хүнд металлууд агуулагдаж байдаг.

• Аюултай нөлөөтэй: Хүний хог хаягдал нь шууд болон шууд бус байдлаар байгаль орчныг бохирдуулж, хүн, амьтан, ургамалд аюул учруулдаг.

  • Агаарын бохирдол: Түлшний хаягдал, автомашины утаа, мөн үйлдвэрийн бохирдол нь агаарын чанар муудахад хүргэдэг.
  • Газар бохирдол: Химийн хаягдал, аюултай хог хаягдал нь хөрсийг бохирдуулж, ургамал, амьтан, хүнсэнд сөрөг нөлөө үзүүлдэг.
  • Усны бохирдол: Хүнсний хаягдал, үйлдвэрүүдийн хаягдал нь усны нөөцийг бохирдуулж, үүний улмаас усны хомсдол үүсч, амьдралын үндсэн хэрэгцээг хангах боломжгүй болдог.

3. Яагаад хүний хог хаягдал илүү аюултай вэ?

1. Задрах хугацаа урт: Хүний хог хаягдал ихэнхдээ бохирдлыг үүсгэдэг бөгөөд эдгээр нь нэг бус удаа задарч байгаль орчинд урт хугацааны нөлөө үзүүлдэг. Жишээ нь, пластик болон хаа нэгтээ орхисон хуванцар хог хаягдал нь 1000 жилийн дараа ч задардаггүй. Тиймээс эдгээр зүйлс нь хог хаягдлын цэгүүдэд олон жил хуримтлагдаж, байгаль орчныг бохирдуулж байна.

2. Хорт бодисын агууламж: Хүний хаягдал нь ихэвчлэн химийн хорт бодисууд агуулдаг бөгөөд эдгээр нь хөрс, ус болон агаарын бохирдолд нөлөөлж, амьтны болон хүний эрүүл мэндэд аюул учруулдаг.

3. Байгалийн тэнцвэрийг алдагдуулдаг: Хүний үйл ажиллагаанаас үүссэн хог хаягдал нь байгальд хуримтлагдах бөгөөд байгалийн амьдралын эргэлт, тэнцвэрийг алдагдуулж, тогтвортой амьдралын хэв маягийг бохирдуулдаг.

Дүгнэлт

Хэрэв бид байгалийн хог хаягдал болон хүний хог хаягдлыг харьцуулах бол хүний хог хаягдал нь илүү аюултай гэдэг нь тодорхой. Байгалийн хог хаягдал нь өөрөө задарч, байгальд ямар нэгэн урт хугацааны сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй бол хүний хог хаягдал нь хүнд металлууд, химийн бодисууд, хуванцар зэрэг нь байгаль орчинд хуримтлагдаж, эрүүл мэнд, амьдралыг маш удаан хугацаагаар бохирдуулдаг. Тиймээс бид бүхний үүрэг бол хог хаягдлаа дахин боловсруулах, савлах, хэрэглээний зохистой горим барих явдал юм.

Дэлхийн хамгийн бохир хотууд ба хамгийн цэвэр хотууд нь хүний үйл ажиллагаа, бүтээн байгуулалт, байгаль орчин, хог хаягдлын менежмент, төрийн бодлого зэрэг олон хүчин зүйлсээс хамаардаг. Бохир хотууд нь ихэнхдээ хог хаягдлын менежмент, агаарын бохирдол, усны бохирдол зэрэг асуудалтай холбоотой байдаг бол цэвэр хотууд нь байгаль орчны менежмент, дахин боловсруулах, ногоон байгууламж, агаарын чанар зэрэгт анхаардаг.

Хамгийн бохир хотууд

1. Дакка, Бангладеш

   • Агаарын бохирдол нь дэлхийн хамгийн өндөр түвшинд ордог.
   • Хог хаягдал, замын түгжрэл, үйлдвэрлэлийн бохирдол нь хотын амьдралыг хүндрүүлдэг.
   • Хоол хүнс, ус, агаарын бохирдол нь олон нийтийн эрүүл мэндэд эрсдэл учруулж байна.

2. Дели, Энэтхэг

   • Агаарын бохирдол нь дэлхийд хамгийн муу байх гэж тооцогддог, жил бүр хүн амын эрүүл мэндэд ихээхэн сөрөг нөлөө үзүүлдэг.
   • Химийн хаягдлууд, үнс болон хиймэл хорт бодисууд амьдралыг хүндрүүлж, хотын амьдарч буй хүмүүсийн эрүүл мэндэд хүнд нөлөөлдөг.

3. Мехико, Мексик

   • Мехико нь нэг их өндөр түвшинд байгаа агаарын бохирдол болон хог хаягдалтай асуудалтай.
   • Хөдөлгүүрийн яндан, тээврийн хэрэгслийн ашиглалтаас үүдэлтэй агаарын бохирдол нь хүн амд эрүүл мэндийн асуудал үүсгэдэг.

4. Карачи, Пакистан

   • Нэмэгдсэн хог хаягдал болон агаарын бохирдол нь энэ хотын хамгийн том асуудлуудын нэг юм.
   • Хог хаягдлыг боловсруулах систем нь чадавхи муутай бөгөөд байгаль орчинд сөргөөр нөлөөлж байна.

5. Калькутта, Энэтхэг

   • Гарсан хог хаягдал болон агаарын бохирдол нь эдгээр бохир хотуудын нэг болгож байгаа.
   • Хорт хаягдлыг боловсруулах, хог хаягдлын менежмент багатай тул амьдарч буй хүмүүсийн эрүүл мэндэд хүнд нөлөө үзүүлдэг.

Хамгийн цэвэр хотууд

1. Хельсинки, Финлянд

   • Хельсинки нь тогтвортой хөгжлийн бодлого, ногоон байгууламж, дайнд авчирсан хог хаягдлыг боловсруулах шинэ технологи зэрэг зүйлсийн тусламжтайгаар цэвэр, ногоон хотуудын нэг болдог.
   • Хог хаягдлын менежмент нь дээд түвшинд хөгжсөн, дахин боловсруулалтын өндөр хувьтай.

2. Копенгаген, Дани

   • Копенгаген нь дэлхийн хамгийн ногоон хотуудын нэг бөгөөд агаарын бохирдол нь маш бага.
   • Хотын тогтвортой хөгжил, цэвэр эрчим хүчний хэрэглээ, мотоцикл унах зэрэг олон эко шийдлийг хэрэгжүүлдэг.

3. Цюрих, Швейцарь

   • Цюрих нь агаарын бохирдол бага, хог хаягдлыг дахин боловсруулах болон усны хангамжтай маш сайн тохирсон.
   • Швейцарь улсын цэвэрлэгээний стандарт нь өндөр түвшинд, ногоон байгууламжийг хамгаалахад анхаардаг.

4. Сингапур

   • Сингапур нь дэлхийн хамгийн цэвэр хот гэж тооцогддог.
   • Тус хотод хог хаягдлын менежмент, дахин боловсруулалт болон байгаль орчныг хамгаалах хүчтэй хөтөлбөрүүд хэрэгжиж байна.

5. Ванкувер, Канад

   • Ванкувер нь газар зүйн байрлал, экологийн бодлоготой, мөн тогтвортой хот байгуулалт зэрэг нь энэ хотыг хамгийн цэвэр хотуудын нэг болгожээ.
   • Хог хаягдлын дахин боловсруулалт өндөр түвшинд, агаарын бохирдол бага.

Бохир хотууд нь хог хаягдал, агаарын бохирдол, усны бохирдол, хөдөлгөөний түгжрэл, хувийн эрүүл мэндийн асуудал зэрэг олон тулгамдсан асуудалтай байдаг. Харин цэвэр хотууд нь тогтвортой хөгжлийн бодлого, хог хаягдлын дахин боловсруулалт, агаарын чанар, ногоон байгууламж зэрэг эрсдэл багатай шийдлүүдийг хэрэгжүүлдэг. Хэрэв илүү олон хотууд цэвэр, эрүүл амьдралын нөхцөл бүрдүүлэхийг хүсвэл хог хаягдлын менежмент, агаарын бохирдол, усны менежмент зэрэг асуудлуудыг шийдэхэд анхаарах шаардлагатай.

Хог хаягдлын тухай хамгийн түгээмэл ташаа ойлголтууд нь бидний өдөр тутмын амьдралд хог хаягдлын менежмент, дахин боловсруулалт болон байгаль орчныг хамгаалах талаарх ойлголт, хандлагаас үүдэлтэй. Эдгээр ташаа ойлголтууд нь хог хаягдлыг бууруулах болон шийдвэрлэх ажилд саад болж байдаг. Дараах нь хог хаягдлын тухай түгээмэл ташаа ойлголтууд юм:

1. “Хог хаягдлын дахин боловсруулах үйл явц хэтэрхий төвөгтэй.”

Ташаа ойлголт: Дахин боловсруулах үйл явц нь хэтэрхий төвөгтэй, цаг хугацаа шаарддаг гэж үздэг хүмүүс олон. Үнэндээ, дахин боловсруулалт хийх үйл явц олон улсын хэмжээнд хэд хэдэн энгийн, орчин үеийн технологиуд ашиглаж, хялбар болгосон.

Бодит байдал: Олон дахин боловсруулалт хийдэг зүйлс нь маш энгийн бөгөөд зарим нь манай гэрт байгаа хог хаягдлыг зөв ангилахад л хангалттай байдаг. Жишээ нь, хуванцар, шил, төмөр зэрэг материалыг зөв ангилах, дахин боловсруулсан бүтээгдэхүүнийг хийх технологиуд аль хэдийнээ олон улсад хөгжсөн.

2. “Бүх хог хаягдал дахин боловсруулж болохгүй.”

Ташаа ойлголт: Бүх төрлийн хог хаягдлыг дахин боловсруулж болохгүй гэж боддог. Хүмүүсийн ихэнх нь биологийн задаргааны материал (тогтворгүй хаягдал) нь дахин боловсруулалтад орох боломжгүй гэж ойлгодог.

Бодит байдал: Хэдийгээр зарим хог хаягдал (жишээ нь, химийн хаягдал, зарим төрлийн хог) дахин боловсруулалт хийхэд тохиромжгүй байдаг ч, байгалийн гаралтай болон тодорхой материалууд нь бүрэн дахин боловсруулж, эргэлтэд оруулж болно. Жишээ нь, кафе, ногоо, хөрс зэрэг биологийн материалуудыг компост болгож ашиглах боломжтой.

3. “Хогийн саванд хаясан зүйлс илүү ихээр устаж үгүй болдог.”

Ташаа ойлголт: Хогийн саванд хаясан зүйлс нь зөвхөн устаж, хоосон болж, хогийн цэгт гажигтай зүйлс үлддэггүй гэж зарим хүмүүс боддог.

Бодит байдал: Үнэндээ, илүү их хог хаягдал хогийн цэгт үлддэг бөгөөд энэ нь хог хаягдлыг биологийн болон химийн процессыг ашиглаж устгахад шаардлагатай цаг хугацааг хамааруулдаг. Ихэнх хог хаягдал хогийн цэгт задрахгүй, хөрсөнд нөлөөлж бохирдол үүсгэдэг. Тиймээс хогийн саванд хаяж буй зүйлс нь тухайн орчинд удаан хугацаанд хор нөлөө үзүүлж болно.

4. “Хог хаягдлыг зүгээр л ил гаргах нь хамгийн хялбар арга.”

Ташаа ойлголт: Хог хаягдлыг эцэст нь шууд ил гаргах нь хамгийн хурдан, энгийн шийдэл гэж зарим хүмүүс боддог.

Бодит байдал: Ил гаргах нь хог хаягдлын асуудлыг харамсалтайгаар зөөж, түүнийг зүгээр л тусгай хаягдал газар руу шилжүүлж буй хэлбэр юм. Гэтэл энэ нь хог хаягдлын менежмент, дахин боловсруулах процессоос зугтах бөгөөд бохирдол үүсгэдэг. Үүний оронд, хог хаягдлыг зөв ангилж, дахин боловсруулж, дахин ашиглах нь байгаль орчинд илүү ээлтэй шийдэл болно.

5. “Дахин боловсруулалт хийх нь илүү их эрчим хүч хэрэглэнэ.”

Ташаа ойлголт: Зарим хүмүүс дахин боловсруулалт хийх нь илүү их эрчим хүч хэрэгтэй гэж үздэг, тиймээс энэ нь байгаль орчинд эсрэг нөлөөтэй гэж ойлгодог.

Бодит байдал: Дахин боловсруулалт нь эхнээс нь шинэ бүтээгдэхүүн хийхээс илүү эрчим хүчийг хэмнэх боломжтой байдаг. Жишээлбэл, дахин боловсруулсан металл, хуванцар нь шинэ түүхий эд ашиглан үйлдвэрлэхээс хямд, бага эрчим хүч шаарддаг. Зарим дахин боловсруулалт хийсэн бүтээгдэхүүн нь эрчим хүчний хэмнэлттэй байх боломжтой байдаг.

6. “Хог хаягдал зөвхөн үйлдвэрээс гардаг.”

Ташаа ойлголт: Бидний гаргаж буй хог хаягдал нь зөвхөн үйлдвэрүүдийн үйл ажиллагаанаас үүсдэг гэж үздэг.

Бодит байдал: Бүх хүмүүс хог хаягдал үүсгэдэг бөгөөд энэ нь зөвхөн үйлдвэрийн хаягдал бус. Өдөр бүр гэртээ, ажил дээрээ, сургуулиудад, дэлгүүрүүдэд хүмүүс өөрсдөө тодорхой хэмжээний хог хаягдал гаргадаг. Энэ нь хуванцар сав, хоолны үлдэгдэл, хогийн уут, цахилгаан хэрэгслийн хаягдал гэх мэт олон төрлийн хог хаягдал байж болно.

7. “Хог хаягдлын асуудал зөвхөн хөгжингүй улс орнуудад байдаг.”

Ташаа ойлголт: Хог хаягдлын асуудал нь зөвхөн хөгжингүй орнуудын асуудал гэж үздэг.

Бодит байдал: Хог хаягдал бол дэлхийн бүх улс орнуудын хамтран шийдэх шаардлагатай асуудал юм. Хөгжиж буй улс орнуудад ч гэсэн хог хаягдлын менежмент, дахин боловсруулалт, хогийн цэгийн асуудал амаргүй байдаг. Хэрэв хог хаягдлыг зохицуулж чадвал, бүх улс орон байгаль орчинд ээлтэй тогтвортой амьдралын хэв маягийг бий болгох боломжтой.

Хог хаягдлын менежментийн талаарх эдгээр ташаа ойлголтуудыг арилгах нь хог хаягдлыг бууруулах, дахин боловсруулалт хийх, байгаль орчныг хамгаалахад чиглэсэн амжилттай алхамууд болно. Бид бүгд сурч, өөрчлөлт хийх хэрэгтэй, ингэснээр хог хаягдлын асуудал нь дэлхий даяар тогтвортой шийдэл олно.

Нэг өдөр хоггүй амьдрах боломжтой юу? гэдэг асуулт нь маш сонирхолтой бөгөөд одоогийн нийгмийн байдалд хамгийн их хэрэгтэй зүйлсийн нэг бол болжээ. Өдөр бүр бид огцом олон төрлийн хог хаягдал үүсгэдэг тул үүнийг багасгах нь чухал. Гэхдээ үүний тулд бид бүгд цогцоороо бага зэрэг өөрчлөлт хийх шаардлагатай.

Нэг өдөр хоггүй амьдрах боломжтой!

1. Тодорхой бэлтгэл шаардлагатай
   Нэг өдөр хоггүй амьдрахын тулд танд бэлтгэл хийх хэрэгтэй. Жишээ нь,

   • Хуванцар сав баглаа боодол, нэг удаагийн хэрэглээний зүйлсийг орлуулж, нэрмэл шил, төмөр, эсвэл дахин ашиглах боломжтой сав хэрэглэж болно.
   • Хогийн савгүй өдөр бүр хоггүй амьдрахад зориулж илүү эргономик амьдралын хэв маягт шилжих хэрэгтэй.

2. Шинэ хэв маяг бий болгох

   • Хүмүүс өдөр тутамдаа гаргаж буй хог хаягдлыг анхаарч, хог хаягдлыг багасгах аргууд ашиглах нь чухал.
   • Жишээлбэл, хоол хийсний дараа үлдэгдлийг хаях оронд амттан болгон ашиглах, сав баглаа боодолгүй бүтээгдэхүүн авах, дахин хэрэглэж болох зүйлсээ байнга авч явах хэрэгтэй.

3. Бүтээгдэхүүний сонголт

   • Хоггүй амьдрахыг зорьж буй бол, хэрэглэж буй бүтээгдэхүүнээ анхаарах хэрэгтэй.
   • Мэдээж, жишээ нь, бэлэн хүнсний бүтээгдэхүүн, шүүс, унд нь олон дахин ашиглах боломжгүй савтай байж болно. Тиймээс боломжтой бол угааж дахин ашиглах савтай бүтээгдэхүүн сонгох нь сайн.

Бага зэрэг саад бэрхшээлтэй байх ч боломжтой

1. Нийтийн үйлчилгээ
   Тэр өдөр нь хог хаягдал үүсгэхгүй байх нь хүн бүрт хэрэгцээтэй байдаг. Гэхдээ нийтийн үйлчилгээ, хүнсний дэлгүүрүүд, дэлгүүрүүд зэрэг байршилд хүн бүрийн хэрэглээнд хэрэглэгддэг нэг удаагийн хэрэглээний зүйлсийг багасгах нь нөхцөл байдал.

2. Тогтвортой амьдралын хэв маяг руу шилжих

   • Үүний тулд илүү сайн боловсрол, нийгэмд уриалж, амьдралын хэв маягийг тогтвортой байдлаар өөрчлөх хэрэгтэй. Үүнийг ус хэмнэх, эрчим хүчийг зохистой ашиглах, дахин ашиглах, давтагдах боломжтой савнуудыг ашиглах зэрэг бага зэрэг өөрчлөлтүүд хийснээр хог хаягдлыг нэг өдрийн дотор багасгаж болох юм.

Нэг өдөр хоггүй амьдрах нь боломжтой, гэхдээ үүний тулд бага зэргийн ур чадвар, төлөвлөлт, бусадтай хамтран ажиллах шаардлагатай. Үүнийг тогтмол практик болгоход амьдралын хэв маягаа шинэчлэх зорилго тавьж, үр дүнд хүрэхэд хүргэх нь чухал. Хэрэв та энэ алхмыг эхлэх гэж байгаа бол бага, жижиг зүйлийг анхаарахад л болно.

Дэлхий даяар хог хаягдлыг барилга, бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлд ашиглах нь эрчимтэй хөгжиж, байгаль орчинд ээлтэй, тогтвортой шийдлүүд бий болсоор байна. Дахин боловсруулсан материалуудыг ашиглах нь хогийн цэгийн ачааллыг багасгаж, шинэ түүхий эдийн хэрэглээг бууруулах давуу талтай.

1. Хог хаягдлаас баригдсан барилга байгууламж

🏠 1.1. Хуванцар тоосго, бетон

✅ Юунаас бүтдэг вэ?

• Хаягдал хуванцарыг халааж, шахаж, тоосго, хавтан, блок болгон ашигладаг.
• Зарим хувилбар нь хуванцарыг цементтэй хольж, бетон хэлбэрээр үйлдвэрлэдэг.

✅ Давуу тал
✔ Энгийн тоосгоноос хөнгөн, илүү бат бөх
✔ Ус, чийгэнд тэсвэртэй
✔ Бүтээгдэхүүнийг 100% дахин боловсруулах боломжтой

🔹 Жишээ:

• ByFusion (АНУ) – Дахин боловсруулсан хуванцараар "ByBlock" нэртэй тоосго үйлдвэрлэдэг.
• EcoBricks (Филиппин, Индонез) – Хуванцарыг PET саванд чихэж, тоосгоны оронд ашиглаж байна.

🧱 1.2. Шаазан, шилэн барилгын материал

✅ Юунаас бүтдэг вэ?

• Хаягдал шил, шаазан, керамикийг буталж, тоосго, плита, бетон хавтан болгон ашигладаг.

✅ Давуу тал
✔ Галд тэсвэртэй, удаан эдэлгээтэй
✔ Бүтээгдэхүүний өнгө, загварыг төрөл бүрээр гаргах боломжтой

🔹 Жишээ:

• Neptune Industries (АНУ) – Шилэн хаягдлаар эко тоосго үйлдвэрлэдэг.
• Terrazzo Flooring (Герман) – Шил, шаазангаар барилгын шалны хавтан хийж байна.

🌱 1.3. Дахин боловсруулсан мод, хаягдал тавилгаар баригдсан байшин

✅ Юунаас бүтдэг вэ?

• Хуучин мод, тавилга, модон хаягдлыг дахин ашиглаж, байшин барихад хэрэглэнэ.

✅ Давуу тал
✔ Байгалийн мод огтлохыг багасгана
✔ Өвөрмөц дизайн, загварлаг байшин барих боломжтой

🔹 Жишээ:

• Mileece's Eco House (Франц) – Хуучин мод, дахин боловсруулсан материал ашиглан байшин барьсан.
• Earthship Biotecture (АНУ, Канад) – Автомашины дугуй, шилэн сав, хаягдал мод ашиглаж, бие даасан байшин бүтээдэг.

2. Хог хаягдлаар хийсэн бүтээгдэхүүнүүд

👟 2.1. Дахин боловсруулсан хувцас, гутал

✅ Юунаас бүтдэг вэ?

• Далайн хуванцар хаягдал, хуучин хувцас, даавууг ашиглан шинэ загварын хувцас, гутал хийдэг.

✅ Давуу тал
✔ Хуванцар бохирдлыг бууруулна
✔ Илүү тогтвортой, байгальд ээлтэй материал

🔹 Жишээ:

• Adidas x Parley – Далайн хуванцараар пүүз хийдэг.
• Patagonia – Хуучин ноосон цамц, хувцасаар шинэ загвар гаргадаг.

🎧 2.2. Дахин боловсруулсан электроник хэрэгсэл

✅ Юунаас бүтдэг вэ?

• Хуучин электрон хэрэгсэл, гар утасны хаягдлаас үнэт металл ялган авч, шинэ бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэнэ.

✅ Давуу тал
✔ Электрон хаягдлыг багасгана
✔ Урт хугацаанд тогтвортой хэрэглээ бий болгоно

🔹 Жишээ:

• Fairphone (Нидерланд) – Дахин боловсруулсан материалтай утас үйлдвэрлэдэг.
• Apple (Daisy Robot) – iPhone-ийн хуучин эд ангиудаар шинэ бүтээгдэхүүн гаргадаг.

🪑 2.3. Дахин боловсруулсан тавилга, гэр ахуйн хэрэгсэл

✅ Юунаас бүтдэг вэ?

• Хаягдал мод, төмөр, хуванцрыг ашиглан шинэ тавилга, хэрэгсэл үйлдвэрлэдэг.

✅ Давуу тал
✔ Хуучин тавилгын хаягдлыг багасгана
✔ Загварлаг, өвөрмөц дизайнтай бүтээгдэхүүн гаргах боломжтой

🔹 Жишээ:

• Pentatonic (Их Британи) – Хаягдал хуванцараар тавилга үйлдвэрлэдэг.
• Miniwiz (Тайвань) – Шил, хуванцараар ширээ, сандал хийдэг.

3. Дэлхийн улс орнуудын туршлага

🇳🇱 Нидерланд – "Цэвэр хотхон" төслүүд

• Хог хаягдлаар баригдсан Circular Pavilion, Waste House зэрэг барилгууд барьсан.
• Барилгын материалын 80%-ийг дахин боловсруулсан хог хаягдал ашиглан бүтээжээ.

🇩🇪 Герман – Хоггүй барилгын төслүүд

• "Cradle to Cradle" буюу материалыг дахин ашиглах загварыг хөгжүүлсэн.
• Берлиний Эко-Хотхон – Дахин боловсруулсан материалаар бүрэн хийгдсэн барилгуудтай.

🇺🇸 АНУ – Дахин боловсруулсан барилга, бүтээгдэхүүн

• "Earthship Biotecture" – Дугуй, хуванцар, шилэн сав ашиглан байшин барих хөтөлбөр.
• Nike, Adidas – Хуванцар хаягдал ашиглан гутал, хувцас хийдэг.

♻ Хог хаягдлыг барилга, бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлд ашиглах нь зөвхөн байгальд ээлтэй төдийгүй, шинэ боломжуудыг бий болгож байна.

✅ Барилга: Дахин боловсруулсан хуванцар, шил, мод, хаягдал тоосго ашиглах
✅ Бүтээгдэхүүн: Дахин боловсруулсан хувцас, тавилга, электроник хэрэгсэл үйлдвэрлэх
✅ Дэлхийн туршлага: Германы "Cradle to Cradle", Нидерландын "Цэвэр хотхон" төслүүдээс суралцах

🌍 Монгол Улсад хог хаягдлыг бүтээн байгуулалт, үйлдвэрлэлд ашиглах боломж их. Төр, хувийн хэвшил, иргэдийн хамтын ажиллагаа чухал! 🚀

Хог хаягдлын менежмент дэлхий даяар хөгжиж, шинэ технологиуд хогийг үр дүнтэй дахин боловсруулах, байгальд ээлтэйгээр ашиглах боломжийг нэмэгдүүлж байна. Дараах хамгийн сүүлийн үеийн инновациуд хог хаягдлын асуудлыг шийдэхэд хувь нэмэр оруулж байна.

1. Хуванцар хогийг дахин боловсруулах дэвшилтэт технологиуд

♻ 1.1. Химийн дахин боловсруулалт (Chemical Recycling)

➡️ Яаж ажилладаг вэ?

• Хуванцарыг анхдагч молекул түвшинд задалж, анхны түүхий эд болгон хувиргана.
• Ингэснээр хуванцар шинэ түүхий эд шиг дахин ашиглагдах боломжтой.

✅ Давуу тал
✔ Дахин боловсруулах боломжгүй хуванцарыг ашиглах боломжтой.
✔ Илүү цэвэр, чанартай хуванцар бүтээгдэхүүн гаргах боломжтой.

🔹 Жишээ:

• Loop Industries (АНУ) – Хуванцар хогийг 100% дахин боловсруулж, PET сав үйлдвэрлэдэг.
• Carbios (Франц) – Энзим ашиглан хуванцар задалж, дахин боловсруулах шинэ технологи боловсруулсан.

♻ 1.2. Пиролиз (Plastics-to-Fuel – PTF)

➡️ Яаж ажилладаг вэ?

• Хуванцарыг өндөр температурт хүчилтөрөгчгүй орчинд халааж, шингэн түлш гаргаж авдаг.
• Энэ аргаар хуванцарыг шатахуун, дизель, керосин болгон хувиргах боломжтой.

✅ Давуу тал
✔ Хуванцар хогийг нефтийн бүтээгдэхүүн болгон ашиглаж болно.
✔ Дахин боловсруулах боломжгүй хуванцар хогийг үр ашигтай ашиглана.

🔹 Жишээ:

• Recycling Technologies (Их Британи) – Хуванцар хогноос синтетик тос, түлш гаргаж авдаг.
• Vadxx Energy (АНУ) – Пиролизийн аргаар хуванцараас түлш үйлдвэрлэдэг.

2. Хүнсний хаягдлыг дахин боловсруулах шинэ шийдлүүд

🍏 2.1. Хүнсний хаягдлаас био хуванцар үйлдвэрлэх

➡️ Яаж ажилладаг вэ?

• Хүнсний үлдэгдэл, ногооны хаягдлыг ашиглан био задралтай хуванцар үйлдвэрлэнэ.

✅ Давуу тал
✔ Хуванцар бохирдлыг багасгана.
✔ Биологийн задралд ордог тул байгальд сөрөг нөлөө багатай.

🔹 Жишээ:

• MarinaTex (Их Британи) – Загасны арьс, далайн ургамлаар био хуванцар бүтээсэн.
• Ecovative (АНУ) – Мөөгний үндсээр био задралтай сав баглаа боодол хийж байна.

🍏 2.2. Хүнсний хаягдлаас био хий гаргах

➡️ Яаж ажилладаг вэ?

• Хүнсний үлдэгдлийг анаэроб (хүчилтөрөгчгүй) задралд оруулж, метан хий гаргаж авна.
• Метан хийг цахилгаан үйлдвэрлэх, авто машины түлш болгон ашиглах боломжтой.

✅ Давуу тал
✔ Хүнсний хаягдлыг үр ашигтай ашиглана.
✔ Эрчим хүчний тогтвортой эх үүсвэр болно.

🔹 Жишээ:

• HomeBiogas (Израиль) – Гэрийн нөхцөлд хүнсний хаягдлаас биогаз гаргах төхөөрөмж бүтээсэн.
• Anaergia (АНУ, Канад) – Хүнсний үйлдвэрүүдийн хаягдлаас биогаз гаргаж, эрчим хүч үйлдвэрлэж байна.

3. Цаас, даавууны дахин боловсруулах шинэ аргачлалууд

📄 3.1. Усгүй дахин боловсруулах технологи (Waterless Recycling)

➡️ Яаж ажилладаг вэ?

• Уламжлалт цаас дахин боловсруулахад их хэмжээний ус ашигладаг.
• Харин шинэ технологи нь өндөр даралттай агаар, лазер ашиглаж, усгүй дахин боловсруулах боломжтой.

✅ Давуу тал
✔ Усны хэрэглээг 80%-иар багасгана.
✔ Илүү үр ашигтай, хурдан процесс.

🔹 Жишээ:

• Xerox (АНУ) – Цаас дахин боловсруулах усгүй технологи боловсруулж байна.

👕 3.2. Хуучин хувцас, даавууг шинэ материал болгох

➡️ Яаж ажилладаг вэ?

• Уламжлалт хувцас дахин боловсруулах нь механик аргаар задалж, даавуу болгон ашиглах байсан.
• Шинэ технологи нь химийн задралын аргаар хөвөн болон полиэфирийг салгаж, дахин шинэ даавуу үйлдвэрлэх боломжтой.

✅ Давуу тал
✔ Хуучин хувцсыг хогийн цэгт хаяхаас сэргийлнэ.
✔ Шинээр үйлдвэрлэх даавууны хэрэглээг багасгана.

🔹 Жишээ:

• Worn Again Technologies (Их Британи) – Химийн аргаар хувцас дахин боловсруулж, шинэ даавуу үйлдвэрлэж байна.
• H&M, Zara – Хуучин хувцсыг дахин боловсруулах хөтөлбөр хэрэгжүүлж, эко материал үйлдвэрлэж эхэлсэн.

4. Электрон хаягдлыг (E-Waste) дахин боловсруулах инновациуд

💻 4.1. Ухаалаг робот ангилагч (AI-Powered Recycling Robots)

➡️ Яаж ажилладаг вэ?

• Хиймэл оюун ухаан (AI), робот ашиглаж, электрон хогийг автоматаар ангилдаг.
• Алт, мөнгө, зэс зэрэг үнэт металлыг ялган авдаг.

✅ Давуу тал
✔ Хогийн цэгт очих e-waste багасна.
✔ Үнэт металл, материалуудыг дахин ашиглана.

🔹 Жишээ:

• ZenRobotics (Финланд) – Хог ялгах AI робот хөгжүүлсэн.
• Apple (Daisy Robot, АНУ) – Хуучин iPhone утаснаас ашигтай эд анги гаргаж авах робот бүтээсэн.

🔋 4.2. Лити-ион батерей дахин боловсруулах шинэ технологи

➡️ Яаж ажилладаг вэ?

• Hydrometallurgical буюу химийн уусгалтын аргаар батерейн лити, кобальтыг гарган авдаг.
• Шинээр олборлох хэрэгцээг багасгана.

✅ Давуу тал
✔ Байгаль орчинд хоргүй арга.
✔ Цэнэг хураагуурын материалын эрэлт хэрэгцээг хангана.

🔹 Жишээ:

• Redwood Materials (АНУ) – Лити-ион батерейг дахин боловсруулж, цахилгаан машины шинэ батерей үйлдвэрлэж байна.
• Li-Cycle (Канад) – Батерейн кобальт, никелийг 95% хүртэл дахин боловсруулах технологи нэвтрүүлсэн.

🌏 Дэлхий даяар хог хаягдлыг үр дүнтэй дахин боловсруулах инновациуд хурдацтай хөгжиж байна.
✅ Хуванцарыг химийн аргаар дахин боловсруулах
✅ Хүнсний хаягдлаас био түлш, хуванцар гаргах
✅ Даавуу, хувцасны химийн дахин боловсруулалт
✅ AI ашигласан ухаалаг хог ялгах систем

♻ Монгол Улсад эдгээр технологийг нутагшуулах боломжтой бөгөөд үүнийг бодлого, хөрөнгө оруулалтаар дэмжих шаардлагатай. 🚀