Шингэн хог хаягдал нь шингэн төлөвтэй хог хаягдал бөгөөд эдгээр нь аюултай эсвэл хортой байж болзошгүй. Шингэн хог хаягдлын үүсэл нь олон янз бөгөөд гол төлөв үйлдвэрлэл, аж ахуйн үйл ажиллагаа эсвэл агуулах, үйлдвэрлэлийн процесс зэрэгт оршино. Энэ төрлийн хог хаягдал нь байгаль орчинд ороход хамгийн сөрөг нөлөөтэй байдаг тул үүнийг зөв зохицуулах, устгах нь чухал байдаг.

1. Шингэн хог хаягдлын төрөл

Шингэн хог хаягдлын төрлүүд нь аюултай, биологийн идэвхтэй, химийн хортой эсвэл өөрийн энгийн хаягдлууд байж болно.

1.1. Аюултай шингэн хог хаягдал

Энэ төрлийн хог хаягдал нь аюултай химийн бодисуудыг агуулдаг бөгөөд байгаль орчинд сөргөөр нөлөөлж болзошгүй.

• Химийн хаягдал: Хлорын бодисууд, хортой шингэн, пестицид, уусгагч бодисууд.
• Тос, тосолгооны материал: Машин механизм, тоног төхөөрөмжийн тослогч шингэн.
• Тогтворжуулагч химийн бодисууд: Үйлдвэрийн үйл ажиллагаан дахь химийн хаягдал, бохирдол үүсгэгч бодисууд.

1.2. Биологийн идэвхтэй шингэн хог хаягдал

Энэ төрлийн хог хаягдал нь биологийн идэвхтэй хорт бактери, вирус, организм агуулж байдаг.

• Хувийн эрүүл мэндийн хаягдал: Эмнэлгийн туршилтын шингэн, цус, ариутгаагүй сувилагчийн хэрэгсэл.
• Үйлдвэрийн биологийн хаягдал: Хүнсний бүтээгдэхүүн боловсруулах явцад гардаг шингэн (жишээ нь сүү, тос, хүнсний нэмэлтүүдийн шингэн).

1.3. Бусад шингэн хог хаягдал

• Үйлдвэрийн шингэн хаягдал: Хөрс бохирдуулсан ус, тос, үйлдвэрийн ажиллагаа явуулахад гарах хаягдал.
• Гар утасны хаягдал: Шахмал баттерей, эсвэл цахилгаан төхөөрөмжүүдийн шингэн бүрэлдэхүүн хэсгүүд.

2. Шингэн хог хаягдлын байгаль орчинд үзүүлэх нөлөө

Шингэн хог хаягдал нь байгаль орчинд олон төрлийн сөрөг нөлөө үзүүлдэг. Тиймээс үүнийг зохицуулж, аюулгүй устгах нь маш чухал.

2.1. Хөрсний бохирдол

Шингэн хог хаягдал нь хөрсөнд шингэж, байгаль орчныг бохирдуулж, ургамал болон амьтдын амьдралыг сөргөөр нөлөөлж болзошгүй. Химийн хаягдал нь хөрсний дотор хуримтлагдаж, хөрсний бохирдол үүсгэж, хүнсний ургамалд сөрөг нөлөө үзүүлэх эрсдэлтэй.

2.2. Усны бохирдол

Шингэн хог хаягдал нь гол мөрөн, нуур, далай болон бусад усны эх үүсвэрт хуваарилагдаж, усны бохирдол үүсгэдэг. Энэ нь усны амьтдын амьдралыг устгаж, хүний амьдралд сөрөг нөлөөтэй байдаг. Химийн хаягдал болон пестицидүүд нь усны эх үүсвэрийг бохирдуулж, усны чанар буурдаг.

2.3. Агаарын бохирдол

Шингэн хог хаягдлыг тээвэрлэх, устгах явцад угаах, шатах, гаргах замаар агаар руу хорт бодисууд ялгарч, агаарын бохирдол үүсдэг. Метан хийгийн ялгаралт нь агаар дахь хүлэмжийн хийн хэмжээ нэмэгдүүлэхэд нөлөөлдөг.

3. Шингэн хог хаягдлыг зохицуулах арга

Шингэн хог хаягдлыг зохицуулахын тулд тусгай арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай.

3.1. Шингэн хог хаягдлыг ангилах

• Аюултай шингэн хаягдал болон биологийн хаягдлыг тусад нь ангилж, аюулгүй устгах боломжийг бий болгох.
• Химийн болон биологийн хаягдлыг зөв тусгаарлах.

3.2. Шингэн хог хаягдлын дахин боловсруулах

• Шингэн хаягдлыг дахин ашиглах боломжтой бол заавал дахин боловсруулах замаар орчныг хамгаалах.
• Эрчим хүчний хаягдлын устгал: Био шингэнийг био түлш болгон хувиргах, эсвэл химийн шингэнийг зохистой аргаар боловсруулах.

3.3. Шингэн хаягдлын аюулгүй устгал

• Шингэн хаягдлыг хурдан устгах: Шингэн хог хаягдлыг зөв зохицуулалттай тээвэрлэж, тусгай устгах цэгүүд дээр аюулгүй устгах.
• Цэвэрлэх байгууламж: Хөрсний болон усны бохирдлыг бууруулах зорилгоор цэвэрлэх байгууламжийг ашиглах.

Шингэн хог хаягдлын зохицуулалт нь байгаль орчныг хамгаалахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Үүнийг зөв зохицуулж, дахин боловсруулах, аюулгүй устгах нь хүний эрүүл мэндийг хамгаалах, байгаль орчинд сөрөг нөлөө үзүүлэхээс сэргийлэхэд чухал юм. Тиймээс шингэн хог хаягдлыг зөв зохицуулан, аюулгүй устгах нь манай орчин тойронд нийгмийн болон экологийн амжилттай хөгжлийг хангах нэг чухал алхам юм.

Хөдөө аж ахуйн хог хаягдал нь хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаа (мал аж ахуй, тариалан, хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн боловсруулалт, хадгалалт) явуулах явцад үүсдэг хог хаягдлыг хэлнэ. Хөдөө аж ахуйд хог хаягдлын төрөл олон янз бөгөөд эдгээр нь байгаль орчинд сөрөг нөлөө үзүүлж болзошгүй учир зохицуулалттай устгал, боловсруулалт шаарддаг.

1. Хөдөө аж ахуйн хог хаягдлын төрлүүд

1.1. Мал аж ахуйн хог хаягдал

• Малын өтөг бууц: Малын гүрвэл, ялзарсан өвс, навчис зэрэг. Малын өтөг бууц нь үржил шимтэй хөрс бүрдүүлэхэд ашиглагддаг ч зарим үед хуримтлагдах нь хортой байж болно.
• Малын эд эрхтний хаягдал: Хоол хүнс, малын эд эрхтэн (жишээлбэл, хиамны үйлдвэрт боловсруулсан материалууд).
• Малын эмийн хаягдал: Малд хэрэглэсэн эм, тариа, химийн бодисууд нь устгалд анхаарах шаардлагатай.

1.2. Тариалангийн хог хаягдал

• Үртэс, сүрэл: Үр тарианы хог ургамал, төмс, төмсөгний хаягдал, сүрэл.
• Будаг, химийн бодисын сав: Тариалангийн ажилд ашигласан химийн бодисууд, пестицид, хортон шавьж устгагч бодисууд.
• Тариалангийн бүтээгдэхүүний хаягдал: Ургац хураалт хийх явцад үлдсэн хүнс, ургамал, хөрс, элсэнцэр, гишгүүр.

1.3. Боловсруулсан хүнсний хаягдал

• Хүнс боловсруулах үйлдвэрээс гарах хаягдал: Хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүнийг боловсруулах явцад гардаг хаягдал. Энэ нь ногоо, жимс, будаа, сүүний хаягдал, махны үлдэгдэл гэх мэт.
• Хоолны хаягдал: Хоол хүнсийг хадгалж, бэлтгэх, боловсруулж байх явцад үлдсэн зүйлс.

2. Хөдөө аж ахуйн хог хаягдлын байгаль орчинд үзүүлэх нөлөө

Хөдөө аж ахуйн хог хаягдлыг зохицуулахгүйгээр хаягдвал байгаль орчинд сөрөг нөлөө үүсгэдэг.

2.1. Хөрсний бохирдол

Хөдөө аж ахуйн хог хаягдлууд нь хөрсөнд хуримтлагдаж, химийн бодисууд, хорт ургамал болон пестицидүүд нь хөрс рүү шингэж болно. Химийн хорт бодисууд, пестицид нь хөрс, ургамал, малд сөргөөр нөлөөлдөг.

2.2. Усан бохирдол

Хөдөө аж ахуйн хог хаягдлууд нь химийн хаягдлууд агуулж болзошгүй бөгөөд борооны ус эсвэл усны эх үүсвэрт нэвчиж, усны бохирдол үүсгэх эрсдэлтэй.

2.3. Агаарын бохирдол

Мал аж ахуйн хог хаягдлыг шатаах явцад метан болон бусад хорт бодисууд агаар руу ялгарч, агаарын бохирдол үүсгэдэг. Мөн органик хог хаягдал нь эвдрэх үед метан хийг ялгаруулдаг, энэ нь хүлэмжийн хийн оролцоотойгоор дэлхийн дулаарлын гол хүчин зүйлсийн нэг юм.

3. Хөдөө аж ахуйн хог хаягдлыг зохицуулах арга замууд

Хөдөө аж ахуйн хог хаягдлыг зохицуулах нь байгаль орчныг хамгаалахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.

3.1. Хог хаягдлыг дахин боловсруулах

• Үртэс, сүрэл: Эдгээрийг био түлш болгон ашиглах боломжтой. Үртэс болон сүрэл нь янз бүрийн бордоо болон бүлэг тэжээл үйлдвэрлэхэд ашиглагддаг.
• Хуурай хаягдал: Үр тарианы хог ургамал, сүрлийг бордоо болгон ашиглах. Энэ нь хөрс сайжруулахад тусалдаг.
• Малын өтөг бууц: Өтөг бууцыг компост хийгээд бордоо болгож ашиглах.

3.2. Биологийн боловсруулалт

Биологийн боловсруулалт нь хөдөө аж ахуйн хог хаягдлыг био түлш, компост эсвэл бордоо болгож боловсруулдаг. Энэ нь хөрсийг эрүүлжүүлж, эрчим хүчний эх үүсвэрийн хувьд ашиглагдаж болно.

3.3. Аюулгүй устгал

• Химийн бодисын сав: Хөдөө аж ахуйн хими болон пестицидийн савыг зөв устгах шаардлагатай. Химийн хаягдлыг тусгай цэгт хадгалж, устгах арга хэмжээ авах хэрэгтэй.
• Малын эмийн хаягдал: Малын эмийн хаягдлыг зохих журмаар устгах, химийн бодисуудыг шилжүүлж боловсруулах шаардлагатай.

4. Хөдөө аж ахуйн хог хаягдлын зохицуулалт ба хууль тогтоомж

Монгол Улсад хөдөө аж ахуйн хог хаягдлын тухай хууль, дүрэм журмуудын дагуу хог хаягдлыг зохицуулж, байгаль орчны бохирдол үүсгэхээс сэргийлж байна. Энэ нь байгаль орчинд хүнд сөрөг нөлөөллийг багасгах, хог хаягдлыг зөв ангилах, устгах, дахин боловсруулахад чиглэсэн арга хэмжээг хэрэгжүүлэхэд чухал үүрэгтэй.

Хөдөө аж ахуйн хог хаягдлыг зохицуулах нь байгаль орчинд сөрөг нөлөө багатай байж, хөдөө аж ахуйн салбарын тогтвортой хөгжлийг хангах гол хүчин зүйлсийн нэг юм. Дахин боловсруулах, биологийн боловсруулалт хийх замаар хог хаягдлыг ашигтай, байгаль орчинд ээлтэй болгох боломжтой.

Барилгын хог хаягдал нь барилгын ажил, засвар үйлчилгээ, буулгалт зэрэг үйл ажиллагаанаас үүсдэг хатуу хог хаягдлыг хэлнэ. Энэ нь ихэвчлэн бүтээн байгуулалт, барилгын засвар болон буулгалтын явцад үүсдэг бөгөөд эдгээр хог хаягдлууд нь их хэмжээтэй, хатуу төлөвтэй, заримдаа дахин боловсруулах боломжтой байдаг. Барилгын хог хаягдал нь зөв зохицуулалтгүйгээр хаягдвал байгаль орчны бохирдол үүсгэх эрсдэлтэй.

1. Барилгын хог хаягдлын төрлүүд

1.1. Барилгын материалын хаягдал

• Бетон хаягдал: Барилгын бүтцийн хэсгүүд, суурь, хана, шалны бетоны хэсгүүд.
• Тоосго: Эсвэл хуучин барилгуудыг буулгах үед үүсдэг.
• Металл: Төмөр, ган, зэс, гууль гэх мэт барилгын хүрээ, хоолой, хаалга, цонхны хүрээ, ган дамнуурга зэрэг хэсгүүд.
• Цаас: Дээвэр, хана, шалны материалыг хучих зориулалттай.

1.2. Бохирдсон хог хаягдал

• Бохирдсон шил: Хана, цонх, хаалга гэх мэт зүйлсийн шил, байнга ашиглагддаг.
• Бохирдсон хуванцар: Бага хэмжээний хуванцар цонх, хаалга, барилгын материалын сав баглаа боодол.
• Химийн хаягдал: Лак, будаг, хиймэл мод, шатамхай бодис болон бусад химийн хольц.

1.3. Барилгын төслийн хаягдал

• Хөрс болон элс: Бетоны холимог, суурийн ажлын үеийн хаягдал.
• Шавар: Бүх төрлийн барилгын үндсэн шавар.
• Асфальт, хатуулаг материалыг хуулах: Хаалганы гадаргуу, шалны өнгөлгөө.

2. Барилгын хог хаягдлын байгаль орчинд үзүүлэх нөлөө

Барилгын хог хаягдлын зохицуулалтгүй, аюулгүй устгал нь байгаль орчинд хүнд сөрөг нөлөө үзүүлж болно.

2.1. Хөрсний бохирдол

Барилгын хог хаягдал нь хөрсөнд хадгалагдаж, химийн бодис, шингэн болон бусад бохирдолттой материалууд нь хөрс рүү нэвчдэг. Хөрсөнд хуримтлагдсан барилгын хог хаягдал нь ургамал, малд сөргөөр нөлөөлж, байгаль орчны эрүүл мэндэд аюул учруулж болно.

2.2. Усны бохирдол

Барилгын хаягдлаас гарсан хорт бодисууд нь борооны ус, хөрсний усанд нэвчиж, усны бохирдол үүсгэж болно. Хими, металл агуулсан барилгын хаягдлууд нь усны чанарт сөрөг нөлөө үзүүлж, амьтдад хортой нөлөөтэй болдог.

2.3. Агаарын бохирдол

Барилгын хог хаягдал нь шатаах, ангилах, тээвэрлэх явцад ажилчдын эрүүл мэндийг бохирдуулж, хортой тоосонцор болон газ ялгаруулж болзошгүй. Хорт бодис агуулсан хаягдлыг шатах үед хорт утаа, хий гарах эрсдэлтэй.

3. Барилгын хог хаягдлын дахин боловсруулах болон зохицуулалт

Барилгын хог хаягдлыг дахин боловсруулах, устгах зөв арга хэмжээ нь байгаль орчныг хамгаалахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.

3.1. Дахин боловсруулах боломжтой барилгын хог хаягдал

• Бетон: Бетоны хаягдлыг бутлах замаар замын материал, дэлгүүрийн шилэн хана, барилгын суурь зэрэгт ашиглах боломжтой.
• Металл: Төмөр, ган, зэс болон бусад металлуудыг дахин боловсруулж, шинэ бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх.
• Цаас: Барилгын хайрцаг, сав баглаа боодол, өрөөний хогийг дахин ашиглах.

3.2. Хог хаягдлыг ангилах, аюулгүй устгах

Барилгын хог хаягдлыг тусгайлан ангилах, дахин боловсруулах боломжгүй аюултай материалыг тодорхойлж, тэдгээрийг зөв тусгаарлах шаардлагатай. Хатуу материалын хувьд шууд шатаах гэх мэт зөв аргаар устгах нь зохистой.

3.3. Технологийн дэвшил ашиглах

• Барилгын материалын үр ашгийг нэмэгдүүлэх: Эко-friendly буюу баялгийн хаягдлын хөнгөлөлттэй материалыг сонгох.
• Барилгын хог хаягдлын менежмент систем: Барилгын хог хаягдлын зохицуулалттай ажиллах нь экологийн хариуцлагатай арга барилыг бий болгоно.

4. Монгол Улсад барилгын хог хаягдлын зохицуулалт

Монгол Улсад барилгын хог хаягдлын зохицуулалт нь хуулийн дагуу явдаг бөгөөд барилгын хог хаягдлыг зөв ангилах, дахин боловсруулах үйл ажиллагаа нь аюулгүй байдаг. Төрийн болон хувийн байгууллагууд барилгын хог хаягдлыг зохицуулах, байгаль орчныг хамгаалах талаар олон арга хэмжээ авч байгаа.

Барилгын хог хаягдлыг хогийн цэгт байршуулах, дахин боловсруулах газарт тээвэрлэх болон шинэ бүтээн байгуулалт дахь байгаль орчны үр ашигтай шийдлүүд олон улс оронд амжилттай хэрэгжиж байгаа.

Барилгын хог хаягдлыг зөв зохицуулах, дахин боловсруулах нь байгаль орчинд сөрөг нөлөө үзүүлэх эрсдлийг багасгах, эдийн засгийн үр ашигтай байж болох хамгийн үр дүнтэй арга юм. Хог хаягдлын менежмент болон байгаль орчинд ээлтэй үйл ажиллагааг хөгжүүлснээр барилгын салбар илүү тогтвортой байх боломжтой.

Хатуу хог хаягдал нь байгалийн гаралтай болон хүний үйл ажиллагааны үр дүнд үүссэн, хатуу төлөвт байгаа хаягдлуудыг хэлнэ. Эдгээр хаягдлууд нь гараар барихад ч болдог, боловсруулахад илүү хялбар байдаг ч зарим нь аюултай байж болзошгүй. Хатуу хог хаягдлыг зөв зохицуулах нь байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөллийг багасгахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.

1. Хатуу хог хаягдлын ангилал

1.1. Аюулгүй хатуу хог хаягдал

Эдгээр хаягдлууд нь байгальд эрсдэл учруулахгүй, хялбар устгагддаг байдаг.

Төрлүүд:

• Барилгын хог хаягдал: Тоосго, бетон, мод, шил, металл, төмөр, төмөр бетон, гипс.
• Хөдөө аж ахуйн хаягдал: Үртэс, сүрэл, малын өтөг бууц.
• Аж үйлдвэрийн хог хаягдал: Хуванцар, шил, металл, картон, хүнд металлын үлдэгдэл (хэрвээ аюулгүй бол).
• Цаас, картон: Хуучин сонин, сэтгүүл, картон хайрцаг.

1.2. Аюултай хатуу хог хаягдал

Эдгээр хаягдал нь химийн бодис, хүнд металл агуулж болзошгүй бөгөөд хүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлж, байгаль орчинд бохирдол үүсгэдэг.

Төрлүүд:

• Химийн хог хаягдал: Будаг, лак, уусгагч, хүчил, шүлт, химийн бодис.
• Хүнд металл агуулсан хаягдал: Хар тугалга, мөнгөн ус, кадми, никель, зэс.
• Электрон хаягдал (E-Waste): Хуучин компьютерууд, гар утас, телевизор, цахилгаан хэрэгсэл, зай, аккумулятор.

2. Хатуу хог хаягдлын байгаль орчинд үзүүлэх нөлөө

Хатуу хог хаягдал нь хэрхэн зохицуулж, устгаж байгаагаас хамааран байгаль орчинд хэр их хохирол учруулахыг тодорхойлно.

2.1. Усан бохирдол

Хатуу хог хаягдал нь хөрсөнд хадгалагдсанаар усны эх үүсвэрүүд рүү орж, усны бохирдол үүсгэдэг. Химийн хортой бодисууд болон хүнд металл агуулсан хаягдал усны системд нэвтэрч, амьтан, ургамалд хортой нөлөө үзүүлж болзошгүй.

2.2. Хөрсний бохирдол

Хатуу хог хаягдал нь тогтмол хаягддаг, нийлэг хаягдлын хэсгүүд нь устахад олон жил шаарддаг. Үүний улмаас хөрс бохирдож, ургамал, малын эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлдэг. Зарим хаягдлууд нь хортой химийн бодисууд агуулах бөгөөд энэ нь хөрсөнд хуримтлагдаж, хүлэмжийн хийн ялгаруулалт нэмэгддэг.

2.3. Агаарын бохирдол

Хатуу хог хаягдлыг шатаах нь агаарын бохирдлыг нэмэгдүүлдэг. Зарим хатуу хог хаягдал нь ил задгай шатаах үед хорт хий, тоосонцор гарч, хүний эрүүл мэндэд аюултай болдог. Тухайлбал, полиэтилен, хуванцар зэрэг материалууд шатаахад хорт утаа гаргадаг.

3. Хатуу хог хаягдлыг зохицуулах арга зам

Хатуу хог хаягдлыг зөв зохицуулах нь байгаль орчныг хамгаалахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.

3.1. Хог хаягдлыг ангилах

• Аюултай хог хаягдлыг тусгаарлах – Химийн хаягдал, электрон хаягдал, хүнд металл агуулсан хогийг тусад нь цуглуулж, зөв устгах.
• Аюулгүй хог хаягдлыг ялгах – Барилгын хаягдал, цаас, картон, хуванцар, металл зэрэг материалыг ангилах, дахин боловсруулах боломжтой бол дахин боловсруулах.

3.2. Хог хаягдлыг дахин боловсруулах

• Хуванцар, цаас, металл, шил – Хог хаягдлын дахин боловсруулалтын үйлдвэрүүдэд шилжүүлэх, энэ нь шинэ бүтээгдэхүүн хийхэд ашиглагддаг.
• Барилгын хог хаягдал – Бетон, тоосго, металл зэргийг дахин ашиглаж, бүтээн байгуулалтын шинэ материал болгон ашиглах.

3.3. Хог хаягдлыг устгах арга

• Тусгай хогийн цэгт хадгалах – Хатуу хог хаягдлыг зөв ангилж, зохих журмаар хадгалах.
• Шатаах аргаар устгах – Тухайн хог хаягдлыг зөв аюулгүй шатаах технологиор устгах.
• Булшлах – Хатуу хог хаягдлыг нарийн аюулгүй булшлах аргачлалаар цуглуулж, савлах.

4. Монгол Улсад хатуу хог хаягдлын зохицуулалт

Монгол Улс "Хог хаягдлын тухай хууль" болон "Хатуу хог хаягдлын менежментийн журам"-ыг дагаж, хог хаягдлыг зохицуулж байна.

• Хатуу хог хаягдлыг ялган ангилах, дахин боловсруулах агуулга бүхий иргэд, бизнес эрхлэгчид болон төрийн байгууллагууд хамтран ажиллах шаардлагатай.

Хатуу хог хаягдлыг зохицуулах, дахин боловсруулах нь байгаль орчинд сөрөг нөлөө багатай, эрүүл мэндийг хамгаалж, хогийн цэгийг багасгах ач холбогдолтой. Тусгай аргачлал, шийдлүүдийг хэрэгжүүлэх замаар бид илүү цэвэр, аюулгүй орчныг бий болгох боломжтой.

Дахин боловсруулдаггүй хог хаягдал нь анхдагч ашиглах боломжгүй буюу дахин боловсруулж шинэ бүтээгдэхүүн хийх боломжгүй хаягдал материалуудыг хэлнэ. Эдгээр хог хаягдал нь байгальд удаан хугацаагаар задрах бөгөөд хүрээлэн буй орчинд аюул учруулах эрсдэлтэй байдаг.

1. Дахин боловсруулж болохгүй хог хаягдлын төрлүүд

1.1. Бохирдсон цаас болон картон

• Хуучин салфетка, бохир цаас
• Нойтон картон хайрцаг (мөнгөөр бохирдсон)

📌 Тайлбар: Цаасны дахин боловсруулалт нь маш сайн үр дүнтэй, гэхдээ бохирдсон, химийн бодисоор норсон цаас дахин боловсруулж болохгүй. Эдгээр нь химийн бодис агуулж байвал дахин боловсруулах процесс нь эрсдэлтэй бөгөөд бүтээгдэхүүнд хортой нөлөө үзүүлж болзошгүй.

1.2. Хуванцар хаягдал (Бохирдсон хуванцар)

• Хуванцар уут, уутнууд (бохирдсон хүнс, тос, химийн бодисоор)
• Халуун сав, баглаа боодлын хуванцар (Хүмүүсийн хэрэглээнээс шалтгаалан бохирдсон)

📌 Тайлбар: Хуванцар материал дахин боловсруулалт хийхэд ихээхэн үр дүнтэй ч бохирдсон хуванцар нь дахин боловсруулах процессоор устгагдахгүй. Хэрэв хуванцар бохирдсон бол илүү олон химийн бодис ялгарах эрсдэлтэй.

1.3. Химийн бодис агуулсан хаягдал

• Өнгө, лак, будагны сав
• Цэвэрлэгээний бодисын сав
• Тос, шингэний сав, дунд хавхлагтай контейнерууд

📌 Тайлбар: Химийн бодис агуулсан хаягдлыг дахин боловсруулах нь хамгийн аюултай байдаг. Эдгээр хаягдал нь илэрхий хортой бодисууд агуулж байж болзошгүй бөгөөд дахин боловсруулах явцад хортой хий ялгарч, хүрээлэн буй орчныг бохирдуулж болох юм.

1.4. Электрон хог хаягдал (E-Waste)

• Хуучин цахилгаан хэрэгслүүд (тоглоом, утас, компьютер, телевизор гэх мэт)
• Хэрэглэсэн батарей, аккумуляторууд

📌 Тайлбар: Электрон хог хаягдал нь бага зэргийн дахин боловсруулж болох хэдий ч ихэнх нь маш олон үнэт металл, хортой химийн бодис агуулсан байдаг. Эдгээр хаягдлыг тусгай горимоор боловсруулах шаардлагатай бөгөөд амьтанд хортой нөлөө үзүүлэх өндөр эрсдэлтэй.

1.5. Хатуу (Бусад) хог хаягдал

• Том хэмжээний хогийн цуглуулга (хэвлэхэд тохиромжгүй зүйлс, хувцас, хөнгөн үйлдвэрүүдийн хаягдал)
• Халуун усны сав (судалгаа хийсний дараа дахин боловсруулж чадахгүй)

📌 Тайлбар: Энэ төрлийн хаягдал нь дотороо олон төрлийн хаягдал агуулж байдаг бөгөөд тусгай савлагаанд оруулан устгах шаардлагатай байдаг. Бүх зүйлсийг дахин боловсруулж чадахгүй тул байгаль орчинд удаан хугацаагаар хадгалагдаж, хогийн цэгт байрлах эрсдэлтэй.

2. Дахин боловсруулж болохгүй хог хаягдлын байгаль орчинд үзүүлэх нөлөө

❌ Удаан хугацаагаар задралд ордог – Дахин боловсруулж болохгүй материалууд нь байгальд удаан хугацаагаар задран, хөрс, ус, агаар бохирдуулах эрсдэлтэй.
❌ Токсик хаягдлын үүсгэл – Химийн болон электрон хог хаягдлын токсик бодисууд хөрс, усны эх үүсвэрүүдийг бохирдуулж, ургамал, амьтдад хортой нөлөө үзүүлдэг.
❌ Агаарын бохирдол – Дахин боловсруулж болохгүй материалуудыг шатаах нь агаарын бохирдол үүсгэн, хүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлж болзошгүй.

3. Дахин боловсруулж болохгүй хог хаягдлыг устгах арга

3.1. Тусгай хогийн цэгт хадгалах

• Дахин боловсруулж болохгүй хог хаягдлыг тусгай хогийн цэгт цуглуулж, аюулгүй устгах шаардлагатай байдаг.

3.2. Шатаах технологи

• Хэрэв боломжтой бол тусгай зууханд шатаах технологи ашиглан хог хаягдлыг устгах арга хэмжээ авах.

3.3. Аюулгүй булшлах

• Химийн болон электрон хог хаягдлыг тусгай булшлах арга буюу тусгай булшийн байгууламжид хадгалахад илүү тохиромжтой.

Дахин боловсруулж болохгүй хог хаягдлыг зөв зохицуулж, аюулгүй устгах нь байгаль орчинд үзүүлэх сөрөг нөлөөг багасгах чухал алхам юм. Тусгай арга хэмжээ, байгууламжуудаар эдгээр хог хаягдлыг зохих журмын дагуу хаяж устгах шаардлагатай.

Дахин боловсруулдаг хог хаягдал нь боловсруулах, сэргээн ашиглах боломжтой материалуудыг хэлнэ. Энэ нь байгаль орчны бохирдлыг бууруулах, баялаг нөөцийг хамгаалах, шинэ бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд ашиглагддаг.

1. Дахин боловсруулах боломжтой хог хаягдлын төрлүүд

1.1. Хуванцар хаягдал ♻

✅ PET (Политетрафталат) – Ус, ундааны сав
✅ HDPE (Өндөр нягтралтай полиэтилен) – Сүү, шампунь, угаалгын бодисын сав
✅ PP (Полипропилен) – Хүнсний савлагаа, шанага, тоглоом

📌 Хуванцар дахин боловсруулалт – Шинэ сав, хуванцар бүтээгдэхүүн, даавуу үйлдвэрлэхэд ашиглагддаг.

1.2. Цаас, картон хаягдал 📄

✅ Хуучин сонин, сэтгүүл
✅ А4 бичгийн цаас
✅ Картон хайрцаг

📌 Цаас дахин боловсруулалт – Ариун цэврийн цаас, шинэ бичгийн цаас, хайрцаг хийхэд ашиглагддаг.

1.3. Шилэн хаягдал 🏺

✅ Шилэн лонх, сав (арьс, хүнсний, ундааны шил)
✅ Цонхны шил, толь

📌 Шил дахин боловсруулалт – Шинэ шилэн бүтээгдэхүүн, барилгын материал үйлдвэрлэхэд ашиглагдана.

1.4. Металл хаягдал 🔩

✅ Хөнгөн цагаан лааз (ундааны сав)
✅ Зэс, төмөр, ган, гууль

📌 Металл дахин боловсруулалт – Автомашин, барилгын материал, шинэ сав үйлдвэрлэхэд ашиглагдана.

1.5. Электрон хаягдал (E-Waste) 💻

✅ Хуучин компьютер, гар утас, телевизор
✅ Цахилгаан хэрэгсэл (зай, аккумлятор, микросхем)

📌 Электрон хог дахин боловсруулалт – Металл, хуванцар, үнэт металлуудыг ялган, дахин ашиглана.

2. Дахин боловсруулалтын ач холбогдол

🌿 Байгаль орчныг хамгаална – Хог хаягдал бууруулж, хогийн цэгийн ачааллыг багасгана.
♻ Эдийн засгийн үр ашигтай – Шинэ бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд түүхий эд хэмнэнэ.
⚡ Эрчим хүч хэмнэнэ – Дахин боловсруулсан материал нь шинээр үйлдвэрлэхээс бага эрчим хүч зарцуулдаг.

3. Дахин боловсруулалт хийх процесс

✅ 1. Хог хаягдлыг ангилах – Хуванцар, цаас, металл, шил тус тусад нь ялгах
✅ 2. Цуглуулах, тээвэрлэх – Дахин боловсруулах үйлдвэр рүү хүргэх
✅ 3. Цэвэрлэх, бутлах, хайлуулах – Шаардлагатай боловсруулалт хийх
✅ 4. Шинэ бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх – Дахин боловсруулсан түүхий эдийг ашиглах

4. Монгол Улсад дахин боловсруулалт хэрхэн хийгдэж байна?

Монголд дахин боловсруулах үйлдвэрүүд хуванцар, цаас, металл, шил, электрон хог хаягдал дахин боловсруулж байна.

Дахин боловсруулах цэгүүд

🏭 Эко Парк – Дахин боловсруулах төв
♻ Хуванцар дахин боловсруулах үйлдвэрүүд – Хуучин хуванцрыг дахин боловсруулж, барилгын материал, сав баглаа боодол үйлдвэрлэдэг.
💡 Металл боловсруулах үйлдвэрүүд – Төмөр, зэс, хөнгөн цагаан дахин боловсруулна.

Дахин боловсруулалт нь хог хаягдлыг багасгаж, байгаль орчныг хамгаалах, эдийн засгийн үр ашигтай байдлыг нэмэгдүүлэх хамгийн үр дүнтэй арга юм. Хог хаягдлаа зөв ангилж, дахин боловсруулах дадлыг хэвшүүлэх нь бидний ирээдүйн орчныг хамгаалах том алхам болно.

1. Электрон хог хаягдал гэж юу вэ?

Электрон хог хаягдал нь хэрэглээнээс гарах бүх төрлийн электрон болон цахилгаан хэрэгслүүдийн үлдэгдэл юм. Үүнд компьютер, утас, телевизор, хөргөгч, цахилгаан зуух, гар утас, цахилгаан хэрэгслүүдийн эд ангиуд зэрэг багтана. Эдгээр бүтээгдэхүүнүүд нь металл, хуванцар, шил, хорт химийн бодисууд зэрэг олон төрлийн материалыг агуулдаг учир дахин боловсруулахад төвөгтэй байдаг.

2. Электрон хог хаягдлын төрлүүд

1. Гар утасны хаягдал
   • Утас, таблет, зөөврийн компьютер, гар утасны батерей
2. Хэрэглээний цахилгаан бараа
   • Телевизор, цахилгаан зуух, хөргөгч, хөлдөөгч, микротолгой
3. Офисын цахилгаан хэрэгсэл
   • Компьютер, принтер, сканнер, шилэн хүлээн авагч
4. Хөдөө аж ахуйн болон үйлдвэрийн тоног төхөөрөмж
   • Электрон удирдлагатай машин механизм, уурын зуух, хөдөө аж ахуйн техник хэрэгсэл
5. Цахилгаан хэрэгсэлд ашигладаг батарей, аккумулятор
   • Батерей, литийн батерей, никель-металл-гидрид батерей

📌 Анхаарах зүйл: Электрон хог хаягдал нь ихэнхдээ хорт химийн бодисууд агуулж байж болох тул зөв ангилан, дахин боловсруулах шаардлагатай.

3. Электрон хог хаягдлын байгаль орчинд үзүүлэх нөлөө

🌍 Хорт бодисууд – Электрон хог хаягдлууд нь хар тугалга, мөнгөн ус, кадми, бром, зэрэг хорт бодисуудыг агуулдаг бөгөөд эдгээр нь ус, агаар, хөрс бохирдуулж, хүний эрүүл мэндэд аюултай байдаг.
🌱 Био хортой – Хаягдсан электрон төхөөрөмжүүдийн эд ангиудыг задлах, шатаах явцад хортой хийгүүд үүсч, байгаль орчинд химийн хорт нөлөө үзүүлдэг.
🔋 Энергийн хэт хэрэглээ – Электрон хог хаягдлыг зөв дахин боловсруулахгүй бол түүхий эдийг дахин авахын тулд их хэмжээний эрчим хүч хэрэглэгддэг.

📌 Эдгээр хортой металлууд:

• Хар тугалга (Lead): Нойтон хөрс, усанд нэвчсэнээр хүний эрхтэнд нөлөөлдөг.
• Мөнгөн ус (Mercury): Хортой химийн бодис бөгөөд агаар, ус, хөрсөөр дамжин хүн болон амьтанд нөлөөлдөг.
• Кадми (Cadmium): Амьсгал, устөрөгчийн нэгдэл болсноор хүний биед хуримтлагдах аюултай.

4. Электрон хог хаягдлыг хэрхэн бууруулах вэ?

♻ Дахин ашиглах – Электрон төхөөрөмжүүдийг дахин ашиглах, засварлах, шинэчлэн ашиглах
🔌 Цахим төхөөрөмжөө зөв ашиглах – Электрон төхөөрөмжүүдийн ашиглалтын хугацааг уртасгах, үүнийг засварлах
🛠 Зарим эд ангиудыг шинээр ашиглах – Хэрэглээний цахилгаан хэрэгсэл болон төхөөрөмжүүдийн эд ангиудыг засварлан, хэрэглэх
🔋 Батерейг зөв устгах – Батарей, аккумуляторуудыг зориулалтын цэгт авч очиж хаях
📱 Электрон төхөөрөмжийн шинэчлэлтийн явцад буцааж өгөх системийг дэмжих – Хэрэглээний технологийг шинэчлэх үед хуучин төхөөрөмжөө хүлээн авах үйлчилгээ хэрэгжүүлэх

5. Электрон хаягдлыг дахин боловсруулах үйл явц

Электрон хог хаягдлыг дахин боловсруулах үйл явц нь дараах шаттай байдаг:

1️⃣ Ангилах – Хаягдлын төрөл болон хэрэглээгээр нь ангилах (гар утас, компьютер, телевизор гэх мэт)
2️⃣ Таслах – Өндөр хурдтай машинаар хаягдал эд зүйлсийг жижиглэн таслах
3️⃣ Цэвэрлэх – Бохирдлыг арилгах, электрон эд ангиудыг цэвэрлэх
4️⃣ Металл, шил, хуванцар салгах – Электрон эд зүйлсийн металл, шил, хуванцар материалыг салган авч дахин боловсруулах
5️⃣ Хорт химийн бодисуудыг аюулгүй устгах – Хортой химийн бодисуудыг тусгай журмаар устгах, хадгалах
6️⃣ Шинэ бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх – Боловсруулсан материалуудаар шинэ бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх

📌 Дахин боловсруулсан 1 тонн электрон хаягдал нь:
✅ 6 тонн түүхий эд хэмнэнэ
✅ 70%-ийг эрчим хүч хэмнэнэ
✅ Тамхины хорт хийг үүсгэхээс сэргийлнэ

6. Монгол дахь электрон хаягдлын нөхцөл байдал

📌 Монголд электрон хаягдлыг дахин боловсруулах тусгай төвүүд байхгүй, зөвхөн хогийн цэгт хаягддаг.
📌 Электрон хаягдлыг ялгах, дахин боловсруулах чиглэлд анхаарал хангалтгүй, олон хэрэглэгчийн хувьд эд зүйлсийг зөв ашиглах, дахин боловсруулах арга хэмжээ байхгүй.
📌 Зөвлөмж: Электрон төхөөрөмжүүдийг дахин боловсруулах үйлчилгээний сүлжээг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй.

7. Дэлхий дахинд электрон хаягдлыг хэрхэн зохицуулж байна вэ?

🌍 Европын холбоо – Электрон хаягдлыг WEEE (Waste Electrical and Electronic Equipment) болон RoHS (Restriction of Hazardous Substances) хууль тогтоомжийн хүрээнд зохицуулдаг.
🇯🇵 Япон – Шилжилтийн үе шаттайгаар электрон хаягдлыг дахин боловсруулах үйлдвэрүүдэд шилжүүлэх зорилготой.
🇺🇸 АНУ – Зарим мужид электрон хаягдлыг аюулгүй устгах болон дахин боловсруулах хуулийн дагуу зохицуулж байна.

8. Дүгнэлт

Электрон хаягдал нь байгаль орчинд хортой нөлөө үзүүлдэг бөгөөд зөвхөн дахин боловсруулалт хийх замаар бид үүнийг багасгах боломжтой. Хэрэглэгчид болон үйлдвэрүүдийн оролцоо, зөв хаягдал ангилалт, дахин боловсруулах үйл явц нь байгаль орчныг хамгаалахад чухал үүрэгтэй.

♻ "Электрон хаягдлаа зөв хаяж, дахин боловсруулж байгалиа хамгаалъя!" 🌍

Метал хог хаягдлын талаарх дэлгэрэнгүй мэдээлэл1. Метал хог хаягдал гэж юу вэ?

Метал хог хаягдал нь метал материалтай бүтээгдэхүүнүүдийн хэрэглээний дараах үлдэгдэл юм. Метал хог хаягдал нь ихэнхдээ төмөр, алюмениум, зэс, мөнгөн ус, хар төмөр зэрэг материалыг агуулдаг. Энэ нь дахин боловсруулахад хялбар бөгөөд байгаль орчинд хортой нөлөө үзүүлэхээс зайлсхийх боломжтой.

2. Метал хог хаягдлын төрлүүд

1. Төмрийн хаягдал (Ferrous metals)
   • Төмөр, ган – Хувцасны хэрэгсэл, автомашины эд анги, барилгын материал
   • Унадаг дугуй, машинуудын хэсэг
2. Төмөр бус метал хаягдал (Non-ferrous metals)
   • Алюминий – Лонх, сав, дугуй, цахилгаан утас
   • Зэс – Утас, цахилгаан хэрэгсэл, сантехникийн эд анги
   • Цайр – Баглаа боодол, төмөр хоолой, батерей
   • Мөнгөн ус, никель, хар тугалга – Цахилгаан хэрэгсэл, батарей, зоос гэх мэт

📌 Анхаарах зүйл: Зарим төрлийн метал хаягдал, тухайлбал хар тугалга, мөнгөн ус зэрэг нь хүний эрүүл мэндэд хортой байх боломжтой.

3. Метал хог хаягдлын байгаль орчинд үзүүлэх нөлөө

🌍 Метал нь байгальд хурдан задардаггүй – Метал хаягдал нь хөрсөнд орж задарч илүү удаан хугацаанд байж чаддаг.
💧 Усны бохирдол – Метал хаягдалтай холбоотой химийн бодисууд нь усны эх үүсвэрүүдийг бохирдуулж, усан амьтдад хортой нөлөө үзүүлдэг.
🔥 Агаарын бохирдол – Метал хаягдал шатаахад хорт утаа, хийнүүд ялгарч эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлж болно.
🔩 Тамхины металл агуулсан хаягдлууд – Зарим метал материал нь хортой химийн нэгдлүүдийг агуулдаг, эдгээр нь хүн, амьтан, ургамалд эрсдэл учруулдаг.

4. Метал хог хаягдлыг хэрхэн бууруулах вэ?

♻ Дахин боловсруулах – Метал хаягдлыг боловсруулан шинэ бүтээгдэхүүн гаргаж авах
🚗 Хар тугалга болон цайрыг ашиглахгүй байх – Металл бүтээгдэхүүнүүдийг орлуулах
🔧 Эргэлдэж хэрэглэгдэх бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх – Металл бүтээгдэхүүнүүдийг дахин ашиглах болон дахин үйлдвэрлэх
🌱 Засвар болон шинэчлэлт хийх – Металл эд зүйлсийг шинэчлэх, засварлах буюу дахин ашиглах
🛠 Хэрэггүй болсон метал эдлэлүүдийг устгахгүй, ангилан дахин боловсруулах

5. Метал хаягдлыг дахин боловсруулах үйл явц

Метал хаягдал нь 100% дахин боловсруулж болдог, энэ нь байгаль орчныг хамгаалах, байгалийн нөөцийг хэмнэх нэг арга юм. Метал хаягдлыг дахин боловсруулах үйл явц дараах үе шаттай байдаг:

1️⃣ Ангилах – Металыг төрөл бүрийн хаягдлаас ялгаж, төмөр болон төмөр бус метал хаягдлыг ангилах
2️⃣ Цэвэрлэх – Бохирдсон метал хаягдлыг цэвэрлэх
3️⃣ Бутлах – Метал эд зүйлсийг жижиг хэсгүүд болгон бутлах
4️⃣ Дахин хайлуулах – Метал хаягдлыг хайлуулж шинэ бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх
5️⃣ Шинэ бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх – Метал хаягдлыг дахин боловсруулах үйлдвэрт боловсруулан шинэ бүтээгдэхүүн, эд анги үйлдвэрлэх

📌 Дахин боловсруулсан 1 тонн металл нь:
✅ 6 тонн түүхий эд хэмнэнэ
✅ 75% эрчим хүч хэмнэнэ
✅ 10 тонн хүлэмжийн хийн ялгаруулалтыг бууруулдаг

6. Монгол дахь метал хаягдлын нөхцөл байдал

📌 Монгол улс метал хаягдлыг дахин боловсруулах үйл ажиллагаа харьцангуй бага байна.
📌 Зарим томоохон үйлдвэрүүд эдгээр хаягдлыг дотооддоо дахин боловсруулдаг, гэхдээ нийтлэг хэрэглэгчдийн хувьд энэ нь хязгаарлагдмал.
📌 Хогийн цэгт метал хаягдал их хэмжээгээр орж, тусгай металл дахин боловсруулах төвүүдгүй байна.

7. Дэлхий дахинд метал хаягдлыг хэрхэн зохицуулж байна вэ?

🌍 Европын холбоо – Метал хаягдлыг дахин боловсруулах хувь өндөр, энэ нь тэдний үйлдвэрлэлийн үйл явцад ч орж, эдийн засгийн үр ашигтай байдаг.
🇺🇸 АНУ – Метал хаягдлыг дахин боловсруулах стандарт өндөр, зарим мужид метал хаягдлыг ангилан ялгаж, эргүүлэн үйлдвэрлэхээр хуулиар тогтоожээ.
🇯🇵 Япон – Метал хаягдлыг олон давхар боловсруулж ашигладаг бөгөөд энэ нь хог хаягдлын асуудлыг зохицуулах амжилттай системтэй.

Метал хог хаягдал нь байгаль орчинд удаан хугацаанд задрахгүй бөгөөд дахин боловсруулалтаар байгаль орчинд үзүүлэх сөрөг нөлөөг бууруулах боломжтой. Хүмүүсийн оролцоотойгоор ангилан ялгах болон дахин боловсруулах дадал суулгаж, метал хаягдлыг гэхдээ зөв ашиглах нь байгаль орчныг хамгаалахад чухал үүрэгтэй.

♻ "Метал хаягдлаа дахин боловсруулж, байгалиа хамгаалъя!" 🌍

1. Шилэн хог хаягдал гэж юу вэ?

Шилэн хог хаягдал нь шилэн материалтай бүтээгдэхүүнүүдийн хэрэглээний дараах үлдэгдэл юм. Үүнд шилэн сав, лонх, ваар, цонхны шил, гэр ахуйн шилэн эдлэлүүд багтана. Шил нь байгальд мянга гаруй жил задардаг учир зохистой ангилан ялгах, дахин боловсруулах нь маш чухал.

2. Шилэн хог хаягдлын төрлүүд

🔹 Сод-шохойн шил (Soda-lime glass) – Ундаа, шар айраг, дарсны шил, хүнсний савлагаа
🔹 Боросиликат шил (Borosilicate glass) – Галд тэсвэртэй шилэн сав, лабораторийн тоног төхөөрөмж
🔹 Кварцан шил (Quartz glass) – Оптик шил, өндөр температурт тэсвэртэй шил
🔹 Цонхны болон барилгын шил – Цонх, толь, барилгын зориулалттай шил
🔹 Кристал болон шаазан – Чимэглэлийн зориулалттай, шилэн эдлэл

📌 Анхаарах зүйл: Зарим төрлийн шил, тухайлбал, толь, керамик, авто машины шил, вакуум шил зэргийг энгийн шилэн хаягдалтай хольж дахин боловсруулах боломжгүй байдаг.

3. Шилэн хог хаягдлын байгаль орчинд үзүүлэх нөлөө

♻ Шил нь байгальд задралгүй удаан хадгалагддаг – Шил байгальд бүрэн задарч алга болоход 1 сая жил хүртэл хугацаа шаардагдана.
🌍 Газар болон далайд хуримтлагдах – Байгальд хаягдсан шил нь байгалийн экосистемд аюул учруулж болно.
🔥 Шатаах боломжгүй тул зай талбай эзэлдэг – Шилэн хаягдлыг шатаах боломжгүй бөгөөд зөвхөн булшлах эсвэл дахин боловсруулах шаардлагатай.
🚯 Хэрэв ангилан ялгахгүй бол дахин боловсруулах боломжгүй болдог – Хогийн цэг дээр бусад хогтой холилдсон шил дахин боловсруулахад хүндрэлтэй болдог.

4. Шилэн хог хаягдлыг хэрхэн бууруулах вэ?

♻ Дахин боловсруулах – Шилэн хаягдлаа ангилан ялгаж дахин боловсруулах төвд хүргэх
🍶 Олон дахин ашиглах – Шилэн сав, шилэн лонхыг ахуйн хэрэглээнд дахин ашиглах
🚫 Нэг удаагийн хуванцар савнаас татгалзах – Хуванцар савыг шилэн савлагаагаар орлуулах
💡 Шилэн бүтээгдэхүүнийг дахин ашиглах – Гар урлал, гэр ахуйн зориулалтаар ашиглах

5. Шилэн хог хаягдлыг дахин боловсруулах үйл явц

Шил нь 100% дахин боловсруулах боломжтой бөгөөд олон дахин боловсруулсан ч чанараа алддаггүй. Дахин боловсруулах үе шатууд:

1️⃣ Ангилах – Өнгөөр нь ялгаж (ногоон, бор, тунгалаг)
2️⃣ Цэвэрлэх – Хүнсний үлдэгдэл, бохирдлыг зайлуулах
3️⃣ Бутлах – Жижиг хэсгүүд болгон бутлах
4️⃣ Хайлуулах – 1400-1600°C температурт хайлуулж шинэ бүтээгдэхүүн хийх
5️⃣ Шинээр бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх – Шилэн сав, барилгын материал гэх мэт

📌 Дахин боловсруулсан 1 тонн шил нь:
✅ 670 кг түүхий эд (элс, сод, шохойн чулуу) хэмнэнэ
✅ 30% хүртэл эрчим хүч хэмнэнэ
✅ Хогийн цэгт очих шилэн хаягдлыг багасгана

6. Монгол дахь шилэн хаягдлын нөхцөл байдал

📌 Дийлэнх шилэн хаягдал нь хогийн цэгт шууд хаягдаж, дахин боловсруулалтын түвшин бага
📌 Шил дахин боловсруулах үйлдвэрүүд цөөн тул ихэнх хаягдал булшлагдах буюу хог болж үлддэг
📌 Хүмүүс шилэн хаягдлыг анхнаасаа ангилан ялгах дадал сул

7. Дэлхий дахинд шилэн хаягдлыг хэрхэн зохицуулж байна вэ?

🌍 Европын холбоо – Шилэн сав баглаа боодлын 75%-ийг дахин боловсруулдаг
🇯🇵 Япон – Шилэн хог хаягдлыг 90% хүртэл дахин боловсруулж, шинэ бүтээгдэхүүн гаргадаг
🇩🇪 Герман – Шилэн хаягдлыг тусгай өнгөөр ялгаж, өндөр үр ашигтай дахин боловсруулдаг

8. Дүгнэлт

Шилэн хаягдал нь байгальд урт хугацааны туршид задрахгүй, зөвхөн дахин боловсруулснаар байгаль орчинд ээлтэй болдог. Хүмүүсийн хандлага өөрчлөгдөж, ангилан ялгах, дахин боловсруулах дадал суувал шилэн хаягдлыг багасгах боломжтой.

♻ "Шилэн хаягдлыг дахин боловсруулж, байгалиа хамгаалъя!" 🌍

1. Цаасан хог хаягдал гэж юу вэ?

Цаасан хог хаягдал нь бичиг цаас, сонин сэтгүүл, ном, картон хайрцаг, сав баглаа боодол гэх мэт целлюлозоос гарган авсан бүтээгдэхүүнүүдийн хэрэглээний дараах үлдэгдэл юм. Энэ төрлийн хог хаягдал нь бусад материалтай харьцуулахад дахин боловсруулах боломжтой, байгальд хурдан задардаг тул байгаль орчинд үзүүлэх хор хөнөөл бага байдаг.

2. Цаасан хог хаягдлын төрлүүд

📜 Бичгийн болон хэвлэлийн цаас – Албан бичиг, ном, сэтгүүл, хуучин сонин
📦 Картон болон цаасан хайрцаг – Сав баглаа боодол, гялгар уутгүй бор цаас
🎨 Зурах болон өнгөт цаас – Өнгөт болон бүрсэн цаас
🛍 Цаасан уут, савлагаа – Хүнсний бүтээгдэхүүний цаасан сав баглаа боодол
🚮 Бохирдсон цаас – Хоолны тос, усанд норсон, хуванцар бүрээстэй цаас

📌 Анхаарах зүйл: Пластик бүрээстэй, вакумдсан, тосонд бохирдсон цаасыг дахин боловсруулахад хүндрэлтэй байдаг.

3. Цаасан хог хаягдлын байгаль орчинд үзүүлэх нөлөө

📈 Ойн сан хомсдох – Дэлхий дээр үйлдвэрлэгдэж буй нийт цаасны 40%-ийг модноос гарган авдаг.
🌊 Усны хэрэглээ ихэсдэг – 1 тонн шинэ цаас үйлдвэрлэхэд ойролцоогоор 10,000-20,000 литр ус зарцуулдаг.
⚡ Их хэмжээний эрчим хүч хэрэглэдэг – Дахин боловсруулахгүй бол шинэ цаас гарган авахад их хэмжээний эрчим хүч шаардагддаг.
🚯 Хогийн цэгт хуримтлагддаг – Дахин боловсруулахгүй бол олон тонн цаас хогийн цэгт шингэлгүй хуримтлагддаг.

4. Цаасан хаягдлыг хэрхэн бууруулах вэ?

♻ Дахин боловсруулах – Хэрэглэсэн цаасаа ангилж, дахин боловсруулах үйлдвэрт өгөх
📄 Хоёр талдаа хэвлэх – Албан бичиг, хэвлэл, дэвтрийг үр ашигтай ашиглах
🌳 Цахим баримт хэрэглэх – Цаасны хэрэглээг багасгахын тулд цахим ном, баримт бичиг ашиглах
🛍 Цаасан уут дахин ашиглах – Нэг удаагийн биш олон дахин хэрэглэж болох савлагаа сонгох
📝 Хэрэггүй болсон цаасаа дахин ашиглах – Ноорог хийх, жижиг цаасан эд зүйл хийх

5. Цаасан хог хаягдлыг дахин боловсруулах үйл явц

1️⃣ Цуглуулах – Хуучин сонин, ном, хайрцаг зэргийг тусгайлан ялгах
2️⃣ Ангилах – Цэвэр, бохирдсон, дахин боловсруулах боломжтой эсэхийг тодорхойлох
3️⃣ Бутлах, холих – Ус болон химийн бодистой холин целлюлоз болгон задлах
4️⃣ Хольц, бохирдлыг зайлуулах – Бэх, бичгийн хэрэгслийн үлдэгдэл, хуванцар бүрээсийг ялгах
5️⃣ Шинээр цаас үйлдвэрлэх – Гараар эсвэл үйлдвэрийн аргаар дахин боловсруулан шинэ бүтээгдэхүүн хийх

📌 Дахин боловсруулах 1 тонн цаас нь:
✅ 17 ширхэг модыг тайрахаас сэргийлнэ
✅ 26,000 литр ус хэмнэнэ
✅ 4,100 кВт/ц цахилгаан эрчим хүч хэмнэнэ
✅ 3 м³ хог хаягдлыг багасгана

6. Монгол дахь цаасан хаягдлын нөхцөл байдал

📌 Жилд дунджаар 20,000 тонн цаасан хог хаягдал үүсдэг
📌 Дахин боловсруулах үйлдвэрүүд цөөн, ихэнх хаягдал шууд хогийн цэгт хаягддаг
📌 Цахим шилжилт хийгдэж байгаа ч албан байгууллагууд цаасан баримтыг ихээр ашигладаг
📌 Цаасан хаягдлыг ангилан ялгах дадал сул

7. Дэлхий дахинд цаасан хаягдлыг хэрхэн зохицуулж байна вэ?

🌍 Япон, Герман, Швед – Цаасан хог хаягдлын 70-90%-ийг дахин боловсруулдаг
📉 АНУ, Европын орнууд – Цаасны хэрэглээг багасгахын тулд цахим системд шилжих бодлого хэрэгжүүлдэг
🔄 Компаниуд – Эко цаас үйлдвэрлэх, дахин боловсруулсан цаасыг түгээмэл хэрэглэх болжээ

Цаасан хог хаягдал нь байгальд харьцангуй хурдан задардаг ч үйлдвэрлэх явцдаа их хэмжээний байгалийн нөөц ашигладаг. Иймээс дахин боловсруулах, цаасны хэрэглээг багасгах, цахим шилжилтийг дэмжих нь байгаль орчныг хамгаалахад чухал үүрэгтэй.

♻ "Цаасаа хэмнэж, байгалиа хайрлая!" 🌿

1. Хуванцар хог хаягдал гэж юу вэ?

Хуванцар хог хаягдал нь хуванцар материалаас бүрдсэн хэрэглээний дараах хаягдал юм. Энэ нь сав, баглаа боодол, нэг удаагийн хэрэгсэл, ахуйн болон үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүний үлдэгдэл зэрэг өргөн хүрээтэй хаягдлуудыг хамардаг.

2. Хуванцар хог хаягдлын төрлүүд

Хуванцрыг үндсэндээ дараах төрлүүдэд хуваадаг:

1. PET (Polyethylene Terephthalate) – Ундааны сав, усны сав зэрэг
2. HDPE (High-Density Polyethylene) – Сүү, шампунь, угаалгын бодисын сав
3. PVC (Polyvinyl Chloride) – Усны хоолой, цонхны хүрээ, шалны хучилт
4. LDPE (Low-Density Polyethylene) – Хүнсний скоч, нийлэг уут
5. PP (Polypropylene) – Хүнсний сав, соруул, машины эд анги
6. PS (Polystyrene) – Нэг удаагийн аяга, сав, хоолны савлагаа
7. Бусад хуванцар (Other - O) – CD, DVD, зарим төрлийн сав, электроникийн эд анги

3. Хуванцар хог хаягдлын байгаль орчинд үзүүлэх нөлөө

✅ Хөрс бохирдуулах – Хуванцар хаягдал олон зуун жил задралгүй үлддэг.
✅ Усны бохирдол – Гол мөрөн, далайд хаягдвал амьтан, шувууд залгих эрсдэлтэй.
✅ Агаарын бохирдол – Шатаахад хорт хий ялгаруулж, хүний эрүүл мэндэд хортой.
✅ Микропластик – Жижиг хуванцар хэсгүүд хүн болон амьтны биед хуримтлагдах аюултай.

4. Хуванцар хог хаягдлыг хэрхэн бууруулах вэ?

♻ Дахин боловсруулах – Хуванцрыг ялгаж, дахин ашиглах системд оруулах.
🌱 Орлуулах – Байгалийн гаралтай уут, сав баглаа боодол хэрэглэх.
🚫 Нэг удаагийн хуванцараас татгалзах – Гялгар уут, хуванцар соруул гэх мэт зүйлсийг хэрэглэхгүй байх.
🛍 Олон дахин ашиглах – Даавуун уут, шилэн сав хэрэглэх.
📢 Бусдыг уриалах – Нийгэмд эко амьдралын хэв маягийг түгээх.

5. Хуванцар хог хаягдлыг дахин боловсруулах

Дахин боловсруулах үйл явц дараах үе шаттай:

1. Хог хаягдлыг ангилах
2. Цэвэрлэх
3. Бутлах
4. Хайлуулах
5. Шинэ бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх

6. Хуванцар хаягдалтай холбоотой дэлхийн чиг хандлага

🌎 Европын Холбоо, Канад, Япон зэрэг орнууд нэг удаагийн хуванцар хэрэглэхийг хориглож байна.
🏭 Томоохон компаниуд эко савлагаа хэрэглэхийг зорьж байна.
🌊 "Ocean Cleanup" зэрэг төслүүд далай дахь хуванцрыг цэвэрлэх ажлыг хийж байна.

7. Монгол дахь хуванцар хаягдлын нөхцөл байдал

📌 Хуванцар сав баглаа боодол их хэмжээгээр хэрэглэгддэг.
📌 Дахин боловсруулах үйлдвэрүүд цөөн, боловсон хүчин, технологийн хувьд хязгаарлагдмал.
📌 Хог хаягдлыг ангилах соёл хангалттай хөгжөөгүй.

Хуванцар хаягдал нь дэлхий нийтэд тулгамдаж буй томоохон асуудлын нэг бөгөөд байгаль орчин, хүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөөтэй. Үүнийг багасгахын тулд хувь хүн бүрийн оролцоо, төр засгийн бодлого, олон улсын хамтын ажиллагаа чухал юм.

♻ "Бага хуванцар хэрэглэ – Байгалиа хамгаалъя!" ♻

Аж үйлдвэрийн хог хаягдал нь үйлдвэрлэл, уул уурхай, барилга, эрчим хүч, хөдөө аж ахуй зэрэг салбараас гардаг хог хаягдал юм. Энэ төрлийн хаягдал нь ихэвчлэн хатуу, шингэн, хийн төлөвтэй, зарим нь аюултай шинж чанартай байдаг.

1. Аж үйлдвэрийн хог хаягдлын ангилал

1.1. Ерөнхий (Аюулгүй) хаягдал

🛠 Барилгын болон нураалтын хаягдал

• Бетон, тоосго, мод, шил, металл

🌿 Хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэлийн хаягдал

• Үртэс, сүрэл, малын өтөг бууц

🔩 Металл боловсруулах үйлдвэрийн хаягдал

• Төмөр, хөнгөн цагаан, зэсийн хаягдал

1.2. Аюултай хаягдал

☠ Химийн хортой бодисын хаягдал

• Уусгагч, хүчил, шүлт, будаг, лак

⚙ Хүнд металл агуулсан хаягдал

• Мөнгөн ус, хар тугалга, кадми, никель

🔬 Эмнэлгийн ба био-аюултай хаягдал

• Халдвартай хаягдал, хурц иртэй багаж хэрэгсэл

🛢 Газрын тос, тосолгооны материалын хаягдал

• Хуучин тос, нефтийн бүтээгдэхүүний үлдэгдэл

💨 Агаарын бохирдуулагч хаягдал

• Үйлдвэрийн яндангийн утаа, тоосонцор, хорт хий

2. Аж үйлдвэрийн хог хаягдлын байгаль орчин, эрүүл мэндэд үзүүлэх нөлөө

❌ Усны бохирдол – Гол мөрөн, нуурт хорт бодис алдагдвал амьд экосистемд аюул учруулдаг.
❌ Агаарын бохирдол – Хорт хий ялгарснаар уушгины өвчин, уур амьсгалын өөрчлөлтөд нөлөөлнө.
❌ Хөрсний бохирдол – Хүнд металлууд хөрсөнд хуримтлагдсанаар ургамал, малын эрүүл мэндэд сөрөг нөлөөтэй.
❌ Хүн амын эрүүл мэндэд аюултай – Химийн бодис, хорт хий нь хорт хавдар, мэдрэлийн өвчин үүсгэх эрсдэлтэй.

3. Аж үйлдвэрийн хог хаягдлыг зохицуулах арга зам

3.1. Хог хаягдлыг ангилах, хадгалах

✅ Аюултай болон аюулгүй хогийг тусад нь ялгах
✅ Шингэн, хатуу, хий төлөвтэй хаягдлыг салгах
✅ Хортой бодисын хаягдлыг тусгай хамгаалалттай саванд хадгалах

3.2. Дахин боловсруулах, эргүүлэн ашиглах

♻ Металл, хуванцар, шил дахин боловсруулах
♻ Барилгын хаягдлыг замын суурь болон бусад бүтээн байгуулалтад ашиглах
♻ Хөдөө аж ахуйн хаягдлыг бордоо, био-хийн үйлдвэрлэлд хэрэглэх

3.3. Хаягдлыг устгах аюулгүй арга

🔥 Шатах температур өндөр зууханд шатаах (1000°C дээш)
🛢 Аюултай хог хаягдлыг тусгайлан булшлах
⚗ Химийн аргаар саармагжуулах
🚛 Тусгай лицензтэй байгууллагаар хог хаягдлыг цуглуулж, устгуулах

4. Монгол Улс дахь аж үйлдвэрийн хог хаягдлын зохицуулалт

📜 "Хог хаягдлын тухай хууль", "Аюултай хог хаягдлын тухай журам"-аар зохицуулдаг.
🏭 Үйлдвэрүүд хог хаягдлаа байгаль орчинд халгүй байдлаар устгах, дахин боловсруулах үүрэгтэй.
⚠️ Аюултай хог хаягдлыг тусгай зөвшөөрөлтэй компаниудаар устгуулна.

Аж үйлдвэрийн хог хаягдлыг зөв зохицуулж, дахин боловсруулах, бууруулах нь байгаль орчин, хүний эрүүл мэндийг хамгаалахад чухал үүрэгтэй.